Εν Άνδρω

Του Διαμαντή Μπασαντή

Ο ιστορικός μελετητής της Λατινικής περιόδου της Άνδρου και ιστορικός του χωριού αναφοράς του Νίκος Βασιλόπουλος στο βιβλίο του Λανινοκρατία  γράφει πως το χωριό των Στενιών στη διάρκεια της μακράς διαδρομής οριζόταν γεωγραφικά από την Αγία Τριάδα μέχρι τον Άγιο Ιωάννη τον Σχίνο. Στις δύο φωτογραφίες με τις οποίες ξεκινάμε το σημερινό οδοιπορικό στην "άγνωστη" Άνδρο αποτυπώσαμε αυτά τα δύο όρια των Στενιών που τις καθόρισαν στην διάρκεια των χρόνων. Η πρώτη φωτογραφία βγήκε σε μια στιγμή που ο ήλιος, ο οποίος έδυε φώτιζε μόνο το εκκλησάκι και τον παρακείμενο τάφο του Λεωνίδα Εμπειρίκου. Η δεύτερη αφού είχα ήδη ξεκινήσει το οδοιπορικό βαθιά στην κοιλάδα του ποταμού Άχλα και ο Άι Γιάννη ο Σχίνος φάνταζε πάνω μου ως ένα μικρό όραμα...

Το οδοιπορικό προέκυψε τυχαία μέσα στο σούρουπο καθώς φωτογράφιζα το νέο δρόμο της Μονής του Αγίου Νικολάου κι είχα φτάσει στην πλατεία που κάνουν αναστροφή τα αυτοκίνητα. Ξαφνικά ένα μεγάλο αγροτικό πάρκαρε δίπλα κι ένας γνώριμος Αποικιανός γελώντας με ρώτησε: "μέχρι εδώ πας και γυρνάς;" Κούνησα το κεφάλι καταφατικά. Ξαναρώτησε: "θες να δεις την κοιλάδα του Άχλα και την ομορφιά της, αλλά και την ζωή που κρύβει; Πάω για τα ζώα. Αν θες σε κάνω μια βόλτα στο σούρουπο..." Βρήκα την πρόταση γοητευτική και μπήκα στο αυτοκίνητο του. Πήραμε τον κατηφορικό δρόμο από την πλατεία αναστροφής. Χωματόδρομος, μα σε καλή κατάσταση. Τον είχαν ανοίξει πριν δύο δεκαετίες οι χωρικοί και η Μονή που έχουν κτήματα στην κοιλάδα... 

Αν η συνάντηση και τα πρώτα μέτρα της διαδρομής ήταν μια μικρή έκπληξη - από αυτές που μόνο στην χειμωνιάτικη Άνδρο μπορείς να έχεις - η βαριά σιδερένια πόρτα με τον σταυρό πάνω στη μέση του πουθενά ήταν ένας επιπλέον αιφνιδιασμός. Καθώς κατέβηκε να την ανοίξει μια αστραπιαία σκέψη πέρασε από το μυαλό. Πριν δύο χρόνια μιλώντας με τον ηγούμενο της Μονής Δωρόθεο είχε ξαφνικά υψώσει τον τόνο της φωνής περιγράφοντας ένα περιστατικό για μια ξύλινη κατασκευή που είχε βάλει στον δρόμο προς την κοιλάδα που όριζε μοναστηριακά κτήματα.

Κάποια στιγμή έφτασε μπροστά στην ξύλινη κατασκευή του Δωρόθεου ο γνωστός ακτιβιστής - όλων των δρόμων της Άνδρου, διανοιγμένων και μη - Αλέξανδρος Μαβής. Του ζήτησε επιτακτικά να την βγάλει ισχυριζόμενος πως όλοι οι δρόμοι πρέπει να είναι ανοικτοί. Ο ηγούμενος αρνήθηκε λέγοντας πως είναι ιδιωτικός δρόμος που πάει στα κτήματα του μοναστηριού. Ο Μαβής ως ακτιβιστής πήρε φόρα με το πανάρχαιο τζιπ του κι έριξε την ξύλινη κατασκευή και κατηφόρισε προς τον Άχλα.

Ο Γέροντας Δωρόθεος σφόδρα εταράχθη και έβαλε τις φωνές. Τώρα ήμουν μπροστά στο αποτέλεσμα εκείνης της παλαιάς σύγκρουσης του ακτιβιστή. Μια μασίφ σιδερένια πόρτα με πέτρινους παραστάτες, που δεν μπορούσε να την ρίξει το πανάρχαιο - άραγε περνά ποτέ ΚΤΕΟ; - του ακτιβιστή. Είπα την ιστορία στον αγρότη που οδηγούσε. Χαμογέλασε, την επιβεβαίωσε και είπε: "ακόμα την λέει ο ηγούμενος, τόσο πολύ ταράχθηκε..."

Συζητώντας με τον αγρότη έμαθα πως ο δρόμος διανοίχθηκε από το μοναστήρι και στη συνέχεια από αγρότες που μέσα στην καταπράσινη κοιλάδα έχουν κτήματα με ελιές και ζώα. Η κοιλάδα είναι από τις πλέον ευλογημένες περιοχές της Άνδρου. Ξεκινά από την Βουρκωτή και φτάνει μέχρι την παραλία Άχλα. Ονομάσθηκε έτσι από τον ποταμό Άχλα  που την διασχίζει ολόκληρη. Γεωγραφικά και διοικητικά ανήκε στις Στενιές που ήταν το κεφαλοχώρι κι ο Αι Γιάννης ο Σχίνος ήταν κάποτε βίγλα και τοπόσημο της περιοχής. Αριστερά του κόλπου στα Άχλα είναι ο φάρος της Γριάς. Ορίζοντας κι αυτός το θαλάσσιο όριο της Άνδρου και της περιοχής.

Μέσα σε αυτή την κοιλάδα που δεν μπορείς εύκολα να δεις από μακριά κι από ψηλά την μυστική ζωή της κινείται ένας κόσμος ξεχασμένος σε μια άλλη εποχή. Κτηνοτρόφοι με δεκάδες γίδια και πρόβατα. Αγρότες με εκατοντάδες ελιές. Αμπελουργοί που έμειναν λίγοι μετά μια φωτιά που κατέκαψε πολλούς αμπελώνες. Κονάκια ξεχασμένα στο χρόνο. Μας έλεγε ο 50χρόνος αγρότης πως σε ένα από αυτά πέρναγε τα καλοκαίρια της παιδικής του ηλικίας. Κι ήταν χαμένος σε έναν παράδεισο που διαρκούσε μέχρι να ανοίξει το σχολείο το φθινόπωρο. 

Σε μια πλαγιά είδαμε ξαφνικά απέναντι δυο αγροτικά κονάκια φωτισμένα με λάμπες ασετιλίνης μάλλον. Και δύο αυτοκίνητα πιο δίπλα. Η αγροτική Άνδρος σε μια μικτή εκδοχή. Κονάκια και λάμπες ασετιλίνης που παραπέμπουν στα μέσα του προηγούμενου αιώνα. Και αυτοκίνητα σύγχρονα που πέρασαν από δρόμους ιδιωτικούς για να φτάσουν οι άνθρωποι στις περιουσίες τους. Χωρίς τους δρόμους η εγκατάλειψη πλέον όλης της ξεχασμένης κοιλάδας θα ήταν πλήρης από το ανθρώπινο στοιχείο. τραβήξαμε μια φωτογραφία. Η όλη σκηνή παρέπεμπε εικόνες από φιλμ του σέρβου σκηνοθέτη Εμίλ Κουστορίτσα...

 

Μεγάλη και μαγική η κοιλάδα του ποταμού Άχλα. Κάποτε κυρίαρχο σημείο αναφοράς στη ζωή των Βουρκωτιανών, των Αποικιανών και των Στενιοτών. Τώρα αργά μα σταθερά ένας τελευταίος τόπος μνήμης της αγροτικής κοινωνίας της Άνδρου που χάθηκε στη νέα εποχή, καθώς τα χωριά εγκαταλείφθηκαν από τους περισσότερους στην ερημιά του χειμώνα. Ότι απομένει είναι οι τελευταίοι αγρότες που κρατάνε μετερίζια μιας άλλης πολύ δύσκολης εποχής και μνήμες πατρικές μέσα από την σκληρη καθημερινότητα. Μου έλεγε ο αγρότης φίλος από τ' Αποίκια πως κρατάει 65 κατσίκες κι άλλα τόσα πρόβατα γιατί τα κρατούσε κι ο πατέρας του που πέθανε πριν μερικά χρόνια. "Δεν υπάρχει κέρδος. Μόνο ο τρόπος ζωής..." κατέληξε!...

Υπάρχει όμως πάντα η ομορφιά του τοπίου, η ομορφιά του ποταμού και η ομορφιά των τελευταίων ξωμάχων της κοιλάδας, που δίνουν μια μάχη που ξέρουν πως δεν θα κερδίσουν. Γιατί πολύ λίγοι νέοι θα συνεχίσουν στα παλιά μεσαιωνικά μονοπάτια και στους δύσκολα διανοιγμένους και συντηρημένους δρόμους. Η καθημερινή πεζοπορία για την δουλειά δεν είναι χόμπι κάποιων λίγων ευκατάστατων αστών που το κάνουν μια φορά τον χρόνο. Είναι ζωή δύσκολη. Και τον χειμώνα αβίωτη. Οι δρόμοι όπου διανοίχτηκαν έδωσαν παράταση σε αυτή τη ζωή. Η μη διάνοιξη τους και η μη συντήρηση τους κλείνει την πόρτα στην αγροτική Άνδρο. "Όπου δεν πάει ρόδα δεν πάει πια η ζωή" μου έλεγε ο κ. Δράκος - αγρότης της Πίσω Μεριάς - στο Φραγκάκι που χαιρόταν για τον δρόμο που άνοιξε στην περιοχή του να πάει στο κονάκι του. Κι εκεί, όπως κι εδώ, ο δρόμος κρατάει στη ζωή έναν παλιό τρόπο ζωής. Όσο τον κρατάει...    

Ο δρόμος καταλήγει στον ποταμό Άχλα. Για ένα μέρος του χρόνου τα μεγάλα αγροτικά μπορούν και περνούν μέσα από τον ποταμό που τρέχει ασταμάτητα. Όσιο το νερό είναι μειωμένο περνούν κι ανηφορίζουν μέχρι τον Άγιο Ιωάννη του Σχίνου που το μοναστήρι και οι ξωμάχοι έχουν κι εκεί κτήματα. Όταν κατεβάσει πολύ νερό διακόπτεται η επικοινωνία και πηγαίνουν από τον δρόμο για τα Άχλα. Οι δρόμοι είναι ζωή σε αυτά τα δύσκολα μέρη. Πρέπει πια να συνυπάρχουν όπου είναι δυνατό με τα παλιά μονοπάτια που πλέον αποτελούν μια χαρούμενη καλοκαιρινή βόλτα στη ζωή του νησιού. Κι αν συνυπάρχουν παράλληλα ακόμα καλύτερα. Δεν μπορεί πλέον το ένα να αποκλείει το άλλο. Όπως δεν μπορούν οι δύο καλοκαιρινοί μήνες να σταματούν ή να δυσκολεύουν την ζωή σε αυτούς που ζουν στον τόπο όλο τον χρόνο. Η συνύπαρξη είναι η μόνη λύση. Δεν μπορεί τα ένα να είναι εναντίον του άλλου όπως επιμένουν οι ακραίοι της εποχής... 

Κλείνοντας το σημερινό οδοιπορικό δύο λόγια για τον όντως εντυπωσιακό δρόμο που μας έφερε στην καρδιά της κοιλάδας του Άχλα δίπλα στο ποτάμι. Ο δρόμος διανοίχτηκε και συντηρήθηκε επί 20ετία από το μοναστήρι και τους αγρότες της περιοχής. Για να μπορούν να πηγαίνουν στα κτήματα τους. Ουδέποτε συντηρήθηκε από τον Δήμο ώστε να βοηθηθούν κάπως οι λίγοι τελευταίοι αγρότες της περιοχής. Ακόμα και επί δημαρχίας Στενιωτη στην Άνδρο. Και ξάφνου πέρσι μετά την θεομηνία που έπνιξε τις Στενιές και την κοιλάδα του Άχλα - όπου όλα καταστράφηκαν - ο δημοτικός σύμβουλος της περιοχής Νίκος Στεφάνου και ο αντιδήμαρχος Δημήτρης Τηνιακός εισηγούνται στον δήμαρχο και ξεκινούν ένα έργο πλήρους αποκατάστασης του διαλυμένου από τις κατολισθήσεις και τα νερά δρόμου. Επί μέρες τα μηχανήματα του Δήμου καθάρισαν και διόρθωσαν τον δρόμο. Και οι εντελώς απελπισμένοι αγρότες της περιοχής για πρώτη φορά αρωγό τους τον Δήμο Άνδρου.