Γράφει ο ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΜΠΑΣΑΝΤΗΣ

Δεκέμβριος 1988. Το "Άγαλμα της Ελευθερίας", οι Δίδυμοι και το Μανχάταν από ψηλά από ένα αεροπλανάκι "πάιπερ"

(Έχουν περάσει 20 χρόνια από την 11 Σεπτεμβρίου 2001 όταν ο τροχός της Ιστορίας άρχισε να περιστρέφεται ανάποδα. Οι ΗΠΑ τότε εισέβαλαν στο Αφγανιστάν. Τώρα έφυγαν από το Αφγανιστάν! Εμείς είμαστε νεότεροι και μεγαλώσαμε. Οι Δίδυμοι Πύργοι έπεσαν. Το τοπίο της πόλης άλλαξε. Βρέθηκα πρώτη φορά νέος στη Νέα Υόρκη το 1988. Visiting Fellow στο Princeton και ανταποκριτής της ΑΥΓΗΣ στον ΟΗΕ. Η επίσκεψη Γκορμπατσόφ στον ΟΗΕ ήταν το μεγάλο γεγονός της περιόδου. Ένα από τα πράγματα που έκανα τότε ήταν να πετάξω με αεροπλανάκι τύπου πάιπερ με τον φίλο πιλότο Γιήννη Μήλιο πάνω από το Μανχάταν. Ένα από τα τελευταία να ανέβω στους Δίδυμους Πύργους. Τα χρόνια πέρασαν. Πήγα κι άλλες φορές στη Νέα Υόρκη. Την τελευταία ήταν Φεβρουάριος του 2003. 15 χρόνια μετά την πρώτη παραμονή. Ήταν για ένα συνέδριο. Στον ΟΗΕ το μεγάλο γεγονός της απόφασης για την επέμβαση των ΗΠΑ στο Ιράκ. Ανάμεσα στα δύο ορόσημα (του 1988 και του 2003) η παρουσία και η απουσία των Δίδυμων Πύργοι. Στις πρώτες φωτογραφίες υπήρχαν. Στις δεύτερες δεν υπήρχαν. Κάνουμε απόψε μια αναδρομή ανάμεσα στα δύο ορόσημα. Με αφορμή την μοιραία μέρα της 11/9/2001. Οι προσωπικές ιστορίες μπλέκουν με τις πολιτικές διαδρομές και με την ιστορία μιας πόλης-ωκεανού. Ένα διαφορετικό αφιέρωμα πιο ποιητικό και ταξιδιωτικό, που πάει πέρα από την πολιτική και τις μνήμες της τραγωδίας εκείνων των ημερών. Καλώς ή κακώς τα χρόνια περνούν δίχως να κοιτούν τις αποστάσεις κι εμάς που τις διατρέξαμε... Δ.Μπ.)

Νέα Υόρκη, Δεκέμβριος 1988. Στην κορυφή των Δίδυμων Πύργων. Στον ΟΗΕ έφτανε εκείνη τη χρονιά ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ.

Πάνε δεκαπέντε χρόνια από την πρώτη φορά που ήρθα στην πόλη αυτή που μοιάζει με ωκεανό. Στο τοπίο δέσποζαν οι δίδυμοι πύργοι. Η ομογένεια ήταν στην Αστόρια. Και εδώ υπήρχαν ακόμα οι φίλοι της νιότης. Σήμερα στη θέση των δίδυμων το κενό. Στην Αστόρια κυριαρχούν οι Μεσανατολίτες. Και οι φίλοι φευγάτοι. Μερικοί σε άλλες πόλεις. Κάποιοι γύρισαν πίσω. Άλλοι χάθηκαν. 

Νέα Υόρκη, Δεκέμβριος 1988. Από τους Δίδυμους Πύργους το κεντρικό Μανχάταν. Διακρίνεται το Εμπάιερ Στέιτ Μπίλντινγκ.

Οι ηλικίες, όπως και οι δεκαετίες, έχουν τη δική τους λογική. Άλλες οι διαδρομές στα όρια των 30 και άλλες στα όρια των 40 ή των 50. Διαφορετικές οι πραγματικότητες. Με τα χρόνια αλλάζουν ανεπαίσθητα οι αναγκαιότητες γύρω και μέσα μας. Ότι μοιάζει ίδιο είναι ακόμα μια διάθεση αναζήτησης. Και μια σπίθα φυγής που τρεμοπαίζει κάπου βαθιά. Ότι μοιάζει ίδιο είναι το σχήμα της πόλης όπως φαίνεται από ψηλά τη στιγμή που το αεροπλάνο προσπερνά το Μανχάταν και χαμηλώνει στον Ατλαντικό πριν στρίψει για την προσγείωση στο αεροδρόμιο Κένεντι, δίπλα στη θάλασσα.

Νέα Υόρκη, Φεβρουάριος 2003. Γέφυρα Μπρούκλιν. Στα Ηνωμένα Έθνη ο Κόλιν Πάουελ ΥΠΕΞ των ΗΠΑ στήριζε την επέμβαση στο Ιράκ.

Το πρώτο βράδυ της επιστροφής του 2003 περπατώντας από την 64^η μέχρι την 56^η οδό μπερδεύεις τα χρόνια. Στην άκρη του σκοτεινού Σέντραλ Πάρκ αναρωτιέσαι για το πότε πέρασε μια δεκαπενταετία. Μετά κατηφορίζεις την 5^η λεωφόρο. Γνώριμες γωνίες. Στρίβεις στους 42 δρόμους. Και φτάνεις στην άκρη της πλατείας των Τάϊμς. Το κρύο διαπεραστικό στη λεωφόρο Μπρόντγουεϊ. Άπλετο το φως σκαρφαλώνει στους ουρανοξύστες που χάνονται στο σκοτάδι.

1988: πετώντας με φίλο πιλότο πάνω από την πόλη με αεροπλανάκι "πάιπερ".

Εικόνες σκορπισμένες μέσα στα χρόνια και καταλήγουν στις φωτεινές απολήξεις των ουρανοξυστών της Κράϊσλερ και του Εμπάϊερ Στέϊτ Μπίλντινγκ, που δεσπόζουν στον ουρανό. Εικόνες που μέσα στο χρόνο αλλάζουν μέγεθος. Με τον καιρό μοιάζει να στένεψαν οι δρόμοι, να μίκρυναν οι ορίζοντες. Έχει αλλάξει η ματιά. Έχεις αλλάξει κι εσύ. Λείπει ο ενθουσιασμός της πρώτης φοράς. Κι εκείνη η μαγεία της περιπλάνησης στο αχαρτογράφητο. Δρόμοι, λεωφόροι, κτίρια, είναι εκεί. Όπως τα περίμενες. Τα περιβάλει η οικειότητα του γνωστού και η εμπειρία της επανάληψης. Σημάδια ενός χρόνου που βάρυνε μέσα μας. Όλα είναι εκεί. Εμείς μόνο είμαστε αλλού. Και σήμερα επιστρέφουμε επισκέπτες στις αναμνήσεις μας…

1988: Οι Δίδυμοι Πύργοι από τον ποταμό Χάτσον.

Βράδυ. Μετά τρεις μέρες η πόλη ξαφνικά σε κουράζει. Έξω το κρύο γίνεται αβάστακτο. Κατακάθονται οι εντυπώσεις, οι λέξεις. Με τα χρόνια επιταχύνονται οι στιγμές και σβήνουν πιο γρήγορα τα μεγάλα ταξίδια. Με τον καιρό φοβίζει η μοναξιά ακόμα και σε πόλεις που κάποτε αγάπησες. Όλο αυτό το διάστημα η πόλη δεν άλλαξε. Άλλαξαν, όμως, οι άνθρωποι. Οι πόλεις διαρκούν περισσότερο από τους ανθρώπους. Ακόμα και εκείνος ο τεράστιος κρατήρας που άνοιξε στους δίδυμους πύργους, μετά το πρώτο σοκ, μοιάζει συνηθισμένος. Εκείνο, όμως, που δεν συνηθίζεται είναι το κενό των ανθρώπων. Ακόμα και σε μια πόλη με τις διαστάσεις της Νέας Υόρκης. Αυτό άλλωστε μαρτυρά η παράθεση, στα κάγκελα της παλιάς εκκλησιάς, ξεφτισμένων φωτογραφιών και φθαρμένων αναμνηστικών εκείνων που χάθηκαν στο «Ground Zero»… 

Δεκέμβριος 1988. Στην κορυφή των Δίδυμων Πύργων.

Πρωινό. Η πόλη στους μείον 10 βαθμούς. Στην πλώρη του μικρού καραβιού ο παγωμένος αέρας κάνει το πρόσωπο και τα δάχτυλα να πονούν αφόρητα. Κατευθυνόμαστε στο νησιώτικό σύμπλεγμα πάνω στο οποίο ακουμπά αυτή η πόλη, που για πολλές δεκαετίες υπήρξε το μεγαλύτερο λιμάνι του κόσμου. Πίσω το Στάτεν Άϊλαντ και η γέφυρα Βεραζάνο. Αριστερά το νησάκι με το άγαλμα της Ελευθερίας. Δώρο των Γάλλων στην ελευθερωμένη Αμερική. Στο βάθος οι ουρανοξύστες του Μανχάταν, χωρίς τους πύργους. 

 

Πετώντας πάνω από την γέφυρα Βεραζάνο.

Οι ημερομηνίες έπαιξαν παράξενα παιχνίδια σ’ αυτή την πόλη. Ήταν 11 Σεπτεμβρίου 1611 όταν για πρώτη φορά αποβιβάστηκαν στο Μανχάταν ευρωπαίοι άποικοι για να το εξερευνήσουν. Ήταν Ολλανδοί. Το αγόρασαν από τους Ινδιάνους και το ονόμασαν Νέο Άμστερνταμ. Όμως, η πόλη, που φτιάχτηκε στο Μανχάταν, στο δέλτα του ποταμού Χάτσον, έμεινε στην ιστορία με το όνομα Νέα Υόρκη, που της έδωσαν οι Άγγλοι που έφτασαν αργότερα. Ήταν 11 Σεπτεμβρίου 2001 όταν η Νέα Υόρκη χτυπήθηκε από την Αλ Κάϊντα. Οι δίδυμοι πύργοι, ύψους τετρακοσίων μέτρων, στην άκρη της Γουώλ Στριτ, σύμβολα της ακμής και του παγκόσμιου οικονομικού ρόλου της πόλης βομβαρδίστηκαν και έπεσαν. Και η ιστορία ξανάρχισε από το σημείο μηδέν…

 

Φεβρουάριος 2003. Ακίνητα όλα από το χιόνι. Δεν κυκλοφορούσε τίποτα. Μόνο ένας τύπος ατάραχος με ποδήλατο!!!

Αποβιβαζόμαστε στην αποβάθρα. Ανηφορίζουμε στην «οδό του τείχους» που κάποτε περιέκλειε την πόλη. Σ’ αυτή την μικρή Γουώλ Στριτ κάτω από ένα δέντρο άρχισε η παγκόσμια χρηματιστηριακή ιστορία στις 17 Μαΐου 1792. Προσπερνώ. Τα χιλιάδες πρόσωπα της Νέας Υόρκης μακραίνουν μέσα μου. Όλα μετά από μερικές μέρες ακόμα και σ’ αυτή την πόλη-ωκεανό, αποκτούν τις διαστάσεις της καθημερινότητας…

Απόβραδο. Μια διαδρομή στο Βίλατζ. Προσπερνώ παλιές αναστολές, παλιά αδιέξοδα. Προσπερνώ και τον παλιό εαυτό μου. Περπατώ σε ένα δρόμο που θυμίζει Λονδίνο. Λίγο πιο κάτω το Φιγκαρό, που κάποτε έπαιζε πιάνο ο Μάνος Χατζιδάκις. Στη γωνία ένα παλιό τζαζ κλαμπ. Απόψε παίζει ένα λευκό τρίο. Πολλά άλλαξαν. Περισσότερα έμειναν ίδια. Όπως εκείνος ο ουρανοξύστης της Παρκ Άβενιου. Πάνω κάποτε δέσποζε το σήμα της Pan Am. Σήμερα κυριαρχεί της MetLife. Οι εταιρείες ήρθαν κι έφυγαν. Ο ουρανοξύστης έμεινε κόβοντας πάντα στα δύο την μεγάλη λεωφόρο…

 

Νέα Υόρκη, Φεβρουάριος 2003. Οι Δίδυμοι Πύργοι δεν υπήρχαν πια και στον ΟΗΕ αποφασιζόταν η επέμβαση των ΗΠΑ στο Ιράκ.

Αργά τη νύχτα ξέσπασε μια από τις μεγαλύτερες χιονοθύελλες στην ιστορία της πόλης. Ξημερώνοντας βρεθήκαμε σε λευκό κλοιό. Τα πανύψηλα κτίρια χαμένα στη χιονοθύέλλα θύμιζαν κινηματογραφική ταινία από ένα άγνωστο μέλλον. Όπως, άγνωστο μοιάζει μερικές φορές και το παρελθόν της πόλης. Αυτό σκεφτόμουν χτες βράδυ στη γωνία της 34^ης οδού και της 8^ης λεωφόρου βγαίνοντας από τον κινηματογράφο. Μόλις, είχαμε δει τις «Συμμορίες της Νέας Υόρκης». Είχε αρχίσει να χιονίζει. Κοίταξα γύρω. Κάπου παρακάτω έγιναν, πριν 150 χρόνια, οι σκληρές συγκρούσεις, που ο Σκορτσέζε περιέγραφε στο φιλμ. Και κάπου απέναντι τα ντοκ όπου στη δεκαετία του ’50 αναπαράστησε ο Καζάν το «λιμάνι της αγωνίας». Και ανοικτά το Έλις Άϊλαντ. Εκεί έφταναν οι μετανάστες στο Νέο Κόσμο φορτωμένοι όνειρα και εκεί τους αποτύπωσε στο επικό «Αμερικα-Αμέρικα» ο Ηλία Καζάν με μουσική του Χατζιδάκι. Η πόλη αυτή είχε πάντα σκληρή ιστορία. Όπως, άλλωστε, σκληρές είναι και οι ιστορίες όλων των πόλεων που κέρδισαν χώρο στη μεγάλη Ιστορία των ανθρώπων.

 

Φεβρουάριος 2003. Για τέσσερις μέρες η Νέα Υόρκη θάφτηκε στο χιόνι.

Τελευταίο πρωινό στην 5^η λεωφόρο. Διατρέχω μια διαδρομή στο άσπρο και στο μαύρο. Αυτό κυριαρχεί στις περιηγητικές κάρτες, στις κορνιζαρισμένες φωτογραφίες, στις φωτογραφίες μαγνήτες, που πουλούν πλανόδιοι κατά μήκος της μεγάλης λεωφόρου και γύρω από τον ουρανοξύστη Ροκφέλερ. Φωτογραφίες της πιο έγχρωμης πόλης του κόσμου στο άσπρο και μαύρο. Η Νέα Υόρκη, η πόλη που αποτυπώθηκε σε όλες τις αποχρώσεις, η πόλη που χαράχτηκε σε όλα τα πολύχρωμα καρτ-ποστάλ, η πόλη που δοξάστηκε στις απέραντες έγχρωμες διαφημίσεις της πλατείας των Τάϊμς, γυρνά σήμερα την πλάτη στο χρώμα αναζητώντας κάτι από τις ασπρόμαυρες μνήμες της…

Απομεσήμερο. Μια τελευταία στάση στους 52 δρόμους. Σε μερικές ώρες φεύγουμε. Τα αεροδρόμια άνοιξαν. Οι δρόμοι ελευθερώθηκαν. Ένα ταξίδι που έμοιαζε σταματημένο στο χρόνο ξεκινά πάλι…

(Φεβρουάριος-Μάρτιος  2003)