Η Άνδρος το 1900: πολιτισμός, γεωργία, εμπόριο, ναυτιλία, μεταλλεία, οικισμοί, αρχαιότητες
Έρευνα Ι..Π. – Άλκης
Νειμποριός και Χώρα το 1900. Διακρίνονται μέρος της Χώρας και του λιμανιού, ο ταρσανάς στην παραλία, καθώς και τα Φάλικα και η Μονή Παναχράντου στους Γερακώνες.
Οι κάτοικοι (της Άνδρου το 1900) ασχολούνται περί την γεωργίαν, ναυτιλίαν και το εμπόριον. Η πόλις (Χώρα) έχει ικανώς ωραίας οικοδομάς, πλακοστρώτους οδούς, ναούς, το Ορφανοτροφείον του Θ. Καίρη ( +1851 ), ού η προτομή έργον του καλλιτέχνου Γ. Μπονάνου, ιδρύθη νυν αυτόθι, βιβλιοθήκην, εμπορικόν Σύλλογον, Μουσείον επιμελούμενον υπό του Δ.Π. Πασχάλη, νοσοκομείον και σχολεία αμφοτέρων των φύλων. Αυτόθι εδρεύει και ο επίσκοπος Ανδρου.
Γαύριο 19ος αιώνας - Πίνακας του Άγγλου αξιωματικού Tower.
Ο της Αρνης (οικισμός) είναι μικρότερος πάντων ( κατ. 2.257 ) και κείται προς τα ΒΔ και τέλος ο του Γαυρίου (οικισμός), μεθ’ ομωνύμου πρωτ. Κείται προς Δυσμάς παρά την θάλασσαν. Έχει λιμένα ευρύν και ασφαλή, όν ο λατίνος ιστορικός Τίτος Λίβιος καλεί Γαυρολέοντα, εν αυτώ ήδη πρόκειται να κατασκευασθή λιμενοβραχίων ως και θολωτός σιδηρόδρομος εναέριος, δια τας εκεί εκμεταλλευτικάς εργασίας της εταιρίας Μπεσικόν.
Τα μεταλλεία στον Άγιο Πέτρο κοντά στον νεοκλασικό πύργο
ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ
Στην Άνδρο λειτούργησαν κατά τον 19ο και στις αρχές του 20ού αιώνα μεταλλεία τα οποία εξόρυσσαν από το υπέδαφος μαγγανιούχα και σιδηρούχα ορυκτά. Τρία μεταλλεία ήταν τα σημαντικότερα: του Βιταλίου, του Άγιου Πέτρου και της Βόρης. Τα δύο πρώτα μεταλλεία άρχισαν την εξόρυξη των ορυκτών στα τέλη του 19ου αιώνα (1898 και 1899), μολονότι και τα δύο πτώχευσαν ελάχιστα χρόνια αργότερα.
Τα μεταλλεία Κοκκίνη στη Βόρη
Το μεταλλείο της Βόρης, γνωστό ως το μεταλλείο Κοκκίνη, άρχισε τη λειτουργία του το 1903 στην απομονωμένη περιοχή Γκιλιμάτσι εξορύσσοντας μαγγάνιο. Οι εργάτες προερχόντουσαν κυρίως από τη Βουρκωτή, ενώ η εξόρυξη γινόταν χειρωνακτικά και τα ορυκτά μεταφέρονταν ως τη Βόρη για να φορτωθούν σε πλοία. Το 1929 άρχισαν οι εξαγωγές προς το Βέλγιο και τη Γιουγκοσλαβία. Κατά τη διάρκεια της ιταλικής κατοχής το μεταλλείο υπολειτουργούσε, ενώ μετά τον πόλεμο δεν κατάφερε να λειτουργήσει κανονικά, λόγω έλλειψης πόρων, με αποτέλεσμα το κλείσιμο του, το 1957. Κύριοι πελάτες του μεταλλείου ήταν η Χαλυβουργική και η εταιρεία παραγωγής μπαταριών Tiger.[63]
Οδηγός ΒΑΙΔΕΚΕΡ
"Η Βακχική γιορτή των Ανδρίων" αποτυπώθηκε και σε πίνακα του Τιτσιάνο τον 15ο αιώνα και υπάρχει στο μουσείο Πράδο της Μανδρίτης
Εν τη Ανδρω το πάλαι ελατρεύετο ο Διόνυσος, ου την εικόνα έφερον και τα νομίσματα αυτής, τούθ’ όπερ και απόδειξις, ότι οι Άνδριοι ησχολούντο περί την οινοποιίαν. Εν τη αρχ. πόλει Άνδρω κειμένη, ως είπομεν, κατά την Δ. παραλίαν, αντικρύ της νύν προς Α. ιδρυμένης νέας Άνδρου (εννοεί την Παλαιόπολη) υπήρχε και ναός Ταυροβόλου Αθηνάς, και θέατρον, και γυμνάσιον, αλλ’ ουδέν ίχνος περισώζεται σήμερον.
Χώρα 'Ανδρου 1900 - Τα Εμπειρικαίικα στην Πλακούρα
Η όλη νήσος είνε μεταλλούχος και εύφορος, παράγει δε πρωτίστως εσπεριδοειδή, ών γίνεται μεγάλη εξαγωγή, οίνον, βελανίδια, έλαιον και τρέφει δαμάλεις και αμνούς εξαιρέτους. Το ναυτικόν αυτής συνίστατο τέως εξ ιστιοφόρων, αλλ’ οι αδελφοί Εμπειρίκοι, οι εν Βραίλα της Ρουμανίας αποκατεστημένοι και άλλοι Άνδριοι απέκτησαν ήδη ικανά ατμόπλοια μεγάλης χωρητικότητος. Επί της νήσου υπάρχουσι και τρείς Μοναί η του «Αγίου Νικολάου», η της «Θεοτόκου» (Παναχράντου), κατά τον δήμον Άνδρου και η της «Ζωοδόχου Πηγής», εν τω του Γαυρίου. Αι Μοναί αύται έχουσι και χειρόγραφά τινα, ών κατάλογον εδημοσίευσεν ο Σ.Π.Λάμπρος εν τη Β’ Επετηρίδι του Παρνασσού, Αθήναι 1899.
Το διασωζόμενο αρχαίο τείχος της Παλαιόπολης - πίνακας του Tower
Εν τη Παλαιοπόλει της νήσου, ευρέθησαν εσχάτως ανάγλυφα και μέρος ψηφίσματος της Βουλής των Ανδρίων, εν Γαυρίω αρκετοί ενεπίγραφοι λίθοι, και εν Ζαγορά γεωμετρικοί τάφοι μετ’ αγγείων και λοιπών, κατατεθάντα άπαντα εις το εκεί μουσείον. Η Άνδρος σήμερον εξ όλων των Κυκλάδων, μετά την Σύρον, ευπορεί και προοδεύει, εν ώ εις τους ιστορικούς χρόνους δεν διεκρίνετο επί οικονομική ακμή, αφού ότε ο Θεμιστοκλής μετά τον Περσικόν πόλεμον εζήτησε παρά των Ανδρίων χρήματα λέγων «ήκειν δύο Θεούς κομίζων, Πειθώ και Βίαν» , οι Ανδρίοι τώ απήντησαν «είνε και παρ’ ημίν Θεούς μεγάλους δύο, Πενίαν και Απορίαν, υφ’ ών κωλύεσθαι δούναι σοι χρήματα» .
(ΠΗΓΕΣ: αποσπάσματα από τον "Οδηγός της Ελλάδος ΒΑΙΔΕΚΕΡ" και την ΒΙΚΙΠΑΙΔΙΑ)
