Εν Άνδρω

Του Διαμαντή Μπασαντή

 

Ο κούρος στις Μέλανες: χαρακτηριστική περίπτωση η ανεύρεση του, αλλά συγκινητική ιστορία του ονόματος του ως "Έλληνας"... (φωτ. Εν Άνδρω).

Σάββατο απόγευμα μιλώντας τυχαία με έναν νεαρό στο Φιλότι μου πρότεινε να δω τον κούρο στις Μέλανες. Μου φάνηκε ενδιαφέρουσα ιδέα. Έτσι την επομένη το πρωί ξεκίνησα για να πάω. Χρειάστηκε να ρωτήσω μια-δύο φορές για τον δρόμο. Την τρίτη ρωτήσαμε σε ένα μαγαζί. Μια μικροκαμωμένη ηλικιωμένη γυναίκα βγήκε και μας πρότεινε να την πάρουμε μαζί και να μας πάει στον κούρο. Όπως μας εξήγησε… ήταν στον κήπο της!

Το καταπράσινο κτήμα μέσα στο οποίο βρέθηκε ο κούρος (φωτ. Εν Άνδρω).

Μετά από λίγο φτάσαμε σε μια καταπράσινη ρεματιά με πλατάνια. Θύμιζε κάτι από τα Λειβάδια της Άνδρου. Το μέρος λεγόταν Φλεριό και ήταν στην ευρύτερη περιοχή στις Μέλανες. Η μικροκαμωμένη γυναίκα κατέβηκε και ξεκλείδωσε την εξώπορτα του καταπράσινου κτήματος της που είχε μια ποικιλία δέντρων και μια χαβούζα γεμάτη νερό με μεγάλα λαμπερά χρυσόψαρα. Εδώ πια κι αν θύμιζε τα κτήματα των θείων μου στα Λειβάδια...

Η χαβούζα με τα χρυσόψαρα που ποτίζει το περιβόλι (φωτ. Εν Άνδρω).

Μας οδήγησε στο πάνω μέρος του περιβολιού της σε ένα περιτοιχισμένο πέτρινο τετράγωνο που είχε και μια είσοδο από την μεριά του κτήματος της και μια από ένα εξωτερικό μονοπάτι που ήταν διαμορφωμένο προφανώς για την επίσκεψη του κούρου. Και εκεί, η κυρία Ευδοκία, μας είπε την παράξενη και συγκινητική ιστορία της εύρεσης του κούρου το 1900, της αποκάλυψης του στους ναξιώτες το 1945, αλλά και της ονοματοδοσίας του ως ο "Έλληνας". Μια ιστορία ιδιαίτερη και ξεχωριστή που την συγκρατήσαμε με σκοπό να την αφηγηθούμε κι εμείς με τη σειρά μας. Γιατί η μικρή αυτή ιστορία εμπεριέχει κατι από την αυθεντικότητα των απλών ανθρώπων που βιωματικά αισθάνονται την συνέχεια τους με εκείνο τον αρχαίο πολιτισμό που ήκμασε στον τόπο αυτό και αποκλήθηκε "ελληνικός"....

Το καταπράσινο περιβόλι της κ. Ευδοκίας... (φωτ. Εν Άνδρω).

Το άγαλμα του κούρου το βρήκε ο αγρότης παππούς της κ. Ευδοκίας το 1900. Σκάβοντας για να διαμορφώσει το πάνω επικλινές μέρος του καταπράσινου κτήματος του ανακάλυψε τον κούρο. Το αρχαίο άγαλμα ήταν πεσμένο στο έδαφος. Ο αγρότης έχοντας ακούσει ιστορίες από τα γύρω νησιά για ξένους που έπαιρναν τα αρχαία ελληνικά αγάλματα (η ιστορία της Αφροδίτης της Μήλου που είχαν πάρει επεισοδιακά οι Γάλλοι το 1820 ήταν σχετικά γνωστή) «φοβήθηκε μην το πάρουν οι ξένοι». Αποφάσισε να το σκεπάσει πάλι με χώμα και να μην πει τίποτα σε κανέναν. Τα χρόνια πέρασαν ο παππούς παντρεύτηκε έκανε παιδιά όμως το μυστικό του κούρου δεν το αποκάλυπτε. Μετά ήρθε η Κατοχή. Και μετά η απελευθέρωση από τους Γερμανούς. Και το 1945 ο αγρότης αποκάλυψε το μυστικό στα παιδιά του. Και μετά κατέβηκε στην Χώρα της Νάξου λέγοντας: «βρήκα έναν Έλληνα»!!! Ίσως την πιο ποιητική έκφραση που μπορούσε ποτέ να πει κανείς για την ανακάλυψη ενός κούρου. Και την είπε ένας απλός άγρότης της Νάξου!!!

Ο ναξιώτης ξεναγός οδηγεί τους τουρίστες στον κούρο με το προσωνύμιο "Έλληνας" (φωτ. Εν Άνδρω). 

Κατέφθασε η αρχαιολογική υπηρεσία στο κτήμα που είχε βρεθεί ο κούρος. Το άγαλμα αποκαλύφθηκε πλήρως. Ήταν ένας μνημειακός κούρος ημιτελής 5,5 μέτρων περίπου του 570 π.Χ., που πιθανόν είχε πέσει κατά την μεταφορά του επειδή έσπασαν τα πόδια του. Ήταν η εποχή, όπως εξηγούν οι αρχαιολόγοι, που "οι ισχυροί ευγενείς μιας αριστοκρατικής κοινωνίας παραγγέλλουν αγάλματα που επιβάλλονται με την αυστηρή δομή και το μέγεθός τους". Το στάδιο κατεργασίας του κούρου είναι προχωρημένο, αλλά παραμένει ημιτελές. Είναι έργο της ναξιώτικης γλυπτικής εκείνης της περιόδου.

Η κ. Ευδοκία με τον "Έλληνα"... (φωτ. Εν Άνδρω).

Ο κούρος δεν μετακινήθηκε ποτέ από την πεσμένη θέση του. Εμείνε εκεί από το 570 π.Χ. μέχρι σήμερα. Σήμα κατατεθέν μιας γης που από μέσα της ξεπηδούν αιώνες τώρα σπασμένα αγάλματα κομμάτια ενός μοναδικού πολιτισμού που χάθηκε κι ενός τόπου που ακόμα και σήμερα οι περιβολάρηδες του νοιώθουν πως φυλάνε τα αρχαία κομμάτια των αγαλμάτων του για να μην τα πάρουν οι ξένοι. Και οι παλαιότεροι και οι νεώτεροι αποκλήθηκαν "Έλληνες"! Και πράγμα παράξενο με τον τρόπο τους μπορούν ακόμα να αναγνωρίζονται μεταξύ τους, έστω κι αν οι σημερινοί υπολείπονται πολύ των αρχαίων κατοίκων αυτής της χώρας... Ο κούρος στις Μέλανες έμεινε γνωστός ως ο «Έλληνας», όπως τον πρωτοείπε ο παππούς της κυρίας Ευδοκίας. Και απέμεινε για πάντα στο καταπράσινο Φλεριό διπλά επισκέψιμος: και από το πέτρινο μονοπάτι που πλέον ανεβαίνουν οι τουρίστες, αλλά και από το κτήμα της κυρίας Ευδοκίας, που τον προσέχει γιατί είναι ο «Έλληνας» του παππού της…