Εν Άνδρω

Η Αθήνα Σχινά σε εγκαίνια παλαιότερης έκθεσης στο Ίδρυμα Κυδωνιέως (ρφωτ. Εν Άνδρω)

Αν η Άνδρος είναι σήμερα μια αναφορά στον χάρτη του καλοκαιρινού πολιτισμού της Ελλάδας κατά ένα μέρος το χρωστά στην Αθηνά Σχινά, που έχει επιμεληθεί δεκάδες καταλόγους εκθέσεων και έχει παρουσιάσει στο Ίδρυμα Κυδωνιέως πάνω από 250 κορυφαίους έλληνες εικαστικούς καλλιτέχνες σε πλεύσεις που έχουν διαρκέσει 23  ολόκληρα χρόνια. Ένα επίτευγμα που έχει αναδείξει την Άνδρο σε αναφορά του ελληνικού πολιτισμού κάθε καλοκαίρι… Θέσαμε μια σειρά ερωτημάτων για όλη την μακρά διαδρομή της Αθήνας Σχινά στην Άνδρο. Κάτι σαν αποτίμηση λίγες μέρες πριν ξεκινήσουν οι 23^οι  Πλόες - Δαιμαντής Μπασαντής

Αγαπητέ κ. Μπασαντή σας ευχαριστώ που απευθυνθήκατε σε μένα προσωπικά, επιδιώκοντας να μάθετε την πραγματικότητα, σχετικά με τον ρόλο και την ουσιαστική μου συμβολή, καθώς και την φύση των εργασιών, που αναλαμβάνω και υλοποιώ στο Ίδρυμα Π. & Μ. Κυδωνιέως παραπάνω από 23 χρόνια. Δεν είναι πολλά, δεν είναι όμως και λίγα τα χρόνια, για την σχέση που έχει αναπτυχθεί με το προαναφερθέν Ίδρυμα και κατ' επέκταση με το νησί της Άνδρου.

 

Σάββατο 22 Ιουλίου 2017 - Οι 23οι Πλόες ξεκινούν στην Άνδρο του πολιτισμού. Φωτογραφία από προηγούμενα εγκαίνια. Η επιμελήτρια Αθηνά Σχινά με τον πρόεδρο του Ιδρύματος Κυδωνιέως Νίκο Σιγάλα (φωτ. Εν Άνδρω).

Γνώρισα, χωρίς να το έχω επιδιώξει, τον Πρόεδρο του Ιδρύματος περί τα μέσα του 1994. Ήταν μετά την επιστροφή μου από την Αμερική, όπου υπήρξα εξωτερική συνεργάτης του Υπουργείου των Εξωτερικών. Δίδασκα στον Τομέα Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης, στην Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών). Με εμπιστεύθηκε αναθέτοντάς μου να εργαστώ για το Ίδρυμα συγκροτώντας εικαστικές εκθέσεις. Από τότε μέχρι σήμερα και για όσο χρονικό διάστημα θα εργάζομαι ως επιμελήτρια θα τιμώ αυτή την εμπιστοσύνη.

Επιμελητής, ο άνθρωπος ορχήστρα

Θέλω σε να διευκρινίσω στους αναγνώστες σας ή τουλάχιστον σε όσους δεν το γνωρίζουν, ότι όταν αναφερόμαστε σε "επιμέλεια" εκθέσεων δεν εννοούμε ότι κάποιος μας λέει τί να κάνουμε κι εμείς φροντίζοντας να υπακούμε τις εντολές του, το εκτελούμε.

 

Μέγα λάθος και σημαντική παρανόηση! Η "επιμέλεια" (μια τόσο σεμνή λέξη, που παρερμηνεύεται συνήθως λόγω άγνοιας) σημαίνει την διαμόρφωση σκεπτικού, την ευθύνη της επιλογής καλλιτεχνών και έργων για τις ανάγκες κάποιας έκθεσης, την συγγραφή σχετικών κειμένων που να εμβαθύνουν στους προβληματισμούς που φέρνουν στο προσκήνιο τα επιλεγέντα έργα, το επαγγελματικό στήσιμο της ανάλογης έκθεσης και την υποστηρικτική της προφορική παρουσίαση στο κοινό.

Πόσοι από το κοινό γνωρίζουν άραγε (εκτός από τους συνειδητοποιημένους συλλέκτες) ότι ο Επιμελητής, είναι ο "άνθρωπος-ορχήστρα" πίσω από μια έκθεση;

Αποφεύγοντας τον καλοκαιρινό «φεστιβαλισμό»

Σκέφτηκα από την πρώτη συγκρότηση της  έκθεσής μου, να θέσω στόχους σε αυτό το Ίδρυμα, διότι ως γνωστόν τα καλοκαίρια που ο κόσμος θέλει να χαλαρώσει και να ξεκουραστεί, η Ελλάς ιδιαιτέρως στα νησιά, αλλά γενικότερα τώρα πια, σε όλη την υπαίθρια επικράτειά μας,  "φεστιβαλίζεται"!! Και καλά να αξίζουν τον κόπο οι εκδηλώσεις.

 

Αν είναι όμως εύπεπτες "ψυχαγωγίες" σε light εκδοχές; Επαναλήψεις και καταναλωτικά events, που ακολουθούνται από ξεσαλώματα με χαρές και πανηγύρια;; Όχι ότι ο κόσμος είναι κακό να διασκεδάζει, ξεχνώντας τα βάσανά του. Αυτή η συνταγή όπως ξέρουμε, στήριξε Αυτοκρατορίες!

Κακό είναι ωστόσο, να κολακεύουμε, με αμφίβολης ποιότητας εκδηλώσεις και χαμηλά γούστα, το κοινό. Το σπουδαίο είναι να σέβεσαι τους ανθρώπους που εμπιστεύονται τα κριτήριά σου, ανεβάζοντας το βιοτικό επίπεδο της καθημερινότητάς τους. Μόνον έτσι νοείται κοινωφελής και πολιτισμική η προσφορά από ένα Ίδρυμα.

Επιλογή μου οι έλληνες εικαστικοί καλλιτέχνες και οι Πλόες

Στην Άνδρο βέβαια λειτουργούσε το Μουσείο  Μοντέρνας Τέχνης Β. & Ε. Γουλανδρή, που έφερνε από το εξωτερικό μουσειακού επιπέδου εκθέσεις, σε κτίριο ειδικά δημιουργημένο για να καλύπτει αυτό τον σκοπό. Έτσι σκέφτηκα να προβάλλω εγώ μέσα από το Ίδρυμα Κυδωνίεως, την ελληνική τέχνη και τους καλλιτέχνες της χώρας μας, κυρίως όσους δραστηριοποιήθηκαν εικαστικά μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Από την περίοδο δηλαδή που χρονολογικά κι επισήμως (σύμφωνα με την πλειονότητα των ειδικών και συναδέλφων μου) αρχίζει η "σύγχρονη" τέχνη. Διότι η προηγούμενη, από τα μέσα περίπου του 19ου αιώνα μέχρι τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, σωστά θεωρείται «μοντέρνα» (και μην κοιτάτε την σύγχυση που σκοπίμως ακόμη και σε αυτόν τον τομέα από κάποιους επαΐοντες διατηρείται).

Επέλεξα προσωπικά την ονοματοδοσία του θεσμού "Πλόες", γιατί η Άνδρος έχει ως νησί πλόες που την ενώνουν αλλά και την χωρίσουν από την στεριά. Κατά δεύτερο λόγο, η λέξη όπως και οι εκθέσεις που θα πραγματοποιούσα, με συμβολικό ή αλληγορικό τρόπο, θα μπορούσαν να αναχθούν σε όλο το φάσμα του πολιτισμικού μας παρελθόντος. Αυτό τουλάχιστον ήθελα, γεφυρώνοντάς το με το παρόν μας.

Όταν ονομάτισα τον θεσμό, είχα υπόψιν μου τους μυθικούς πλόες της Οδύσσειας και τους τρόπους που λειτουργούν αυτοί διαχρονικά μέσα στο μοναδικό μας και παγκόσμια αναγνωρισμένο έπος. Ξεκίνησα το 1995 λοιπόν, με τους "Πλόες", βάζοντας αρχικό στόχο, να φέρω στο προσκήνιο και να διερευνήσω σε βάθος, όσο και πλάτος, τις έννοιες και πραγματικότητες των μεταπολεμικών "ρεαλισμών", όπως αυτοί παρουσιάστηκαν αντιπροσωπευτικά στη χώρα μας, μέσα από την εικαστική δημιουργία.

Ξεκίνησα κάτι νέο το 1995

Όταν ξεκίνησα το 1995, ήταν άθλος να έλξω τα φώτα της προσοχής, πηγαίνοντας ενάντια στα σαράντα κύματα, γιατί οφείλω να σας θυμίσω ότι τότε ρίσκαρα πολλά, αρκεί να θυμηθούμε πως η πλειονότητα των καλλιτεχνών ασχολούνταν με τα χάπενινγκς, με την βίντεο-αρτ, με την κονσέψουαλ και ούτω καθεξής.

 

Εγώ επέμεινα και ο χρόνος καθώς και ο τρόπος που παρουσίασα όλους αυτούς τους "πλόες", με δικαίωσαν. Συστηματικά έβαζα κάθε χρονιά και έναν υπότιτλο σε καθέναν από τους "πλόες", για να διερευνώ και (βοηθώντας παράλληλα τους θεατές να εμβαθύνουν) να προσφέρω μέσα από την αισθητική, διαύλους για τον στοχασμό.

Οφείλω εδώ να παραδεχθώ, ότι το Ίδρυμα Κυδωνιέως δέχθηκε να φιλοξενεί τους εικαστικούς μου Πλόες και το ευχαριστώ θερμά, γιατί με βοήθησε να τους υλοποιήσω, συνεχίζοντας να πραγματοποιώ αυτού του τύπου τις πολιτισμικές εκδηλώσεις που διαρκούν όλο το καλοκαίρι, με υψηλό και αυξανόμενο κάθε χρονιά, αριθμό επισκεψιμότητας. Και μόνον τους Καταλόγους των εκθέσεων αυτών να δείτε, θα καταλάβετε, ελπίζω, τι έχει γίνει.

 

Πάντως να ξέρετε ότι με πολύ κόπο δημιουργείται, μπορεί πολύ εύκολα επίσης να αλλοτριωθεί και να αλλοιωθεί, δηλαδή να χαλάσει, όταν ανακατεύουμε τα πράγματα και όταν παρεισφρύουν ποικίλων προθέσεων σφετερισμοί, από ημέτερους και φιλικά υποτίθεται προσκείμενους που θέλουν να συμμετάσχουν, αποκομίζοντας οφέλη για ίδιον όφελος.

Η τέχνη μπορεί να μην δίνει λύσεις, μας μαθαίνει όμως να σκεπτόμαστε

Κι όλα αυτά, μέσα από τους τρόπους που τα εκφράζει η τέχνη, η οποία μπορεί να μην δίνει λύσεις γιατί αυτές πρέπει εμείς να τις δώσουμε, αλλά μας μαθαίνει να σκεπτόμαστε και το πιο σημαντικό είναι ότι μας μαθαίνει να αντιστεκόμαστε απέναντι σε κάθε ισοπέδωση, σε κάθε προσπάθεια αλλοτρίωσης και σε κάθε σφετερισμό. Μας μαθαίνει με άλλα λόγια (και πέρα από κάθε είδους δήθεν, κάθε πόζα, κάθε μόδα), ήθος!! Μια λέξη που προσπαθούν οι επιτήδειοι να την εξαφανίσουν, ταυτίζοντάς την με την αφέλεια!!

 

 Η κρίση - το έχω επανειλημμένα γράψει - είναι ηθικής και πολιτισμικής τάξης αυτή που διανύουμε, περισσότερο ακόμα και από την οικονομική!..  Δεν έχουμε αντιστάσεις, δεν αντιπροτείνουμε δημιουργικές εναλλακτικότητες, δεν έχουμε το σθένος και την τόλμη να πούμε την αλήθεια χωρίς να συμβιβαζόμαστε και από την άλλη πλευρά χωρίς να μνησικακούμε!! Δεν ξέρω τον βαθμό ειλικρίνειας με τον οποίο αγαπάμε τον πλησίον μας κι αισθανόμαστε αλληλέγγυοι στα προβλήματά του ή αν τον φθονούμε και με μοχθηρία τον υπονομεύουμε.

 

Αυτές τις αρετές μεταφέρει στο βάθος της η τέχνη γι'αυτό είναι αναγκαία και ο ρόλος της δεν είναι διόλου αμελητέος, ούτε είναι πολυτέλεια να μας απασχολεί το έργο τέχνης και να παρεμβαίνει λυτρωτικά στη ζωή μας, εφόσον έχουμε μάθει ή γνωρίζουμε να ανοίγουμε διάλογο μαζί του κι όχι να το επιλέγουμε για να αντικαθρεφτίζει τον ναρκισσισμό και την τυφλή μας (κάποτε ακόμη και γελοία) ματαιοδοξία.

Περισσότεροι από 250 καλλιτέχνες στην Άνδρο

Όλα αυτά τα 23 χρόνια ήρθα σε επαφή, επέλεξα και με εμπιστεύθηκαν δανείζοντάς μου έργα τους, περισσότεροι από 250 καλλιτέχνες, όπως και οι πιο σπουδαίοι συλλέκτες και πραγματικοί φιλότεχνοι από όσους διαθέτει η χώρα μας.

  

Από το Ίδρυμα Κυδωνιέως έχουν περάσει σπουδαία ονόματα δημιουργών της παλαιότερης και της νέας γενιάς, όπως ο Παύλος, ο Takis, ο Κεσσανλής, ο Ψυχοπαίδης, ο Σόρογκας, ο Κοκκινίδης, ο Μυταράς, ο Καράς, ο Φιλόλαος, ο Ντε Κύρικο (έργα του), ο Μάριος Πράσινος, ο Καραβούζης, ο Δημ. Γέρος, ο Αλέκος Λεβίδης, ο Α. Κυριτσόπουλος, ο Α. Κυριακούλης, ο Μποκόρος, ο Λάμπερτ, ο Φασιανός, ο Στεφάνου, ο Β. Σπεράντζας, ο Θ. Παπαγιάννης, ο Α. Βερούκας, ο Στ. Δασκαλάκης, η Ειρ. Ηλιοπούλου, η Μ. Φιλοπούλου, ο Σακαγιάν, η Α.- Μ. Τσακάλη, η Φ. Στεφανίδη, ο Τσεριώνης, η Χρ. Βέργη  και τόσοι άλλοι και δεν θέλω να καταχραστώ τον χώρο που μου παραχωρείτε για να κάνω… τηλεφωνικό κατάλογο!

Κριτήριό μου ήταν και είναι η αντιπροσωπευτικότητα κατά βάση και φυσικά η εφάμιλλη ποιότητα, καθώς και η πρωτοτυπία γραφής του εικαστικού ιδιώματος εκάστου των καλλιτεχνών. Επίσης, θέλω να τονίσω πως οι εκθέσεις που εδώ και 23 μέχρι τώρα χρόνια πραγματοποιώ στο Ίδρυμα Κυδωνιέως, φροντίζω ώστε να είναι διαδραστικές. Συνοδεύονται από μουσική την οποία με ιδιαίτερη φροντίδα επιλέγω, προσέχοντας να ακούγεται διακριτικά για να δημιουργεί την κατάλληλα ταιριαστή ατμόσφαιρα μαζί με τα έργα, καθώς ακούγεται σε όλους τους χώρους του Ιδρύματος.

  

Στους τοίχους επίσης του Ιδρύματος αναρτώ δικές μου φράσεις τις οποίες διαμορφώνω κατά τέτοιον τρόπο ώστε να λειτουργούν ως εναύσματα για την ευαισθητοποίηση και την διέγερση του στοχασμού εκ μέρους των θεατών. Καλύπτουν λοιπόν αυτές μου οι εκθέσεις, έναν έμμεσο εκπαιδευτικό χαρακτήρα, χωρίς διδακτισμούς και ανώφελες νουθεσίες.

Ο ρόλος του επιμελητή

Αν ο θεατής δεν συγκινηθεί από το κλίμα και την ατμόσφαιρα της έκθεσης για να οδηγηθεί υποβλητικά σε ένα βαθύτερο επίπεδο, τότε δεν τον έχεις βοηθήσει όσο θα έπρεπε και δεν έχει κερδίσει κάτι ουσιαστικό από την τέχνη. Και γι' αυτό, δεν φταίει η τέχνη, αλλά ο επιμελητής! Γι’ αυτό είναι σημαντικός ο ρόλος του και συναρτάται μαζί με ένα μεγάλο μέρος ευθύνης!

 

Αναλαμβάνω όπως καταλαβαίνετε όλο το βάρος μιας τέτοιας ευθύνης, από την συγγραφή των Δελτίων Τύπου μέχρι όλων των ειδών τα κείμενα, το ξαναγράψιμο των βιογραφικών των καλλιτεχνών, την διάταξη των έργων τους καθώς και τον φωτισμό τους στον χώρο, την συγκέντρωση επίσης του φωτογραφικού υλικού, τον σχεδιασμό και την αισθητική παρουσίαση προσκλήσεων, καρτών, αφίσας, banner και Καταλόγου, εξ ολοκλήρου.

Δεν παίρνω εντολές από κανέναν, δεν κάνω χατίρια για ίδιον όφελος, δεν υπηρετώ κανένα συμφέρον, δεν έχω ιδιοτέλεια και αμείβομαι για την σύνθετη αυτή εργασία που προσφέρω, χωρίς να χαρίζω όμως το κεφάλι μου. Αυτή είναι η πραγματικότητα και από τη στιγμή που το Ίδρυμα Κυδωνιέως με βοηθάει, με την όποια γραμματειακή και λοιπή υποδομή διαθέτει, να πραγματοποιώ όσο καλύτερα μπορώ την δουλειά μου, είναι καλύτερα για όλους μας.

Το Ίδρυμα Κυδωνιέως αποκτά ιστορία με τις εκθέσεις

Το Ίδρυμα μέσα από αυτές τις εκθέσεις αποκτά ιστορία  αλλά μαζί και ένα ζωντανό παρόν μέσα από τα έργα της σύγχρονης τέχνης. Γι’ αυτό δεν είναι εύκολη η δουλεία του επιμελητή! Γιατί τα έργα τέχνης είναι οι πρωταγωνιστές! Κι αυτά θα σε δικαιώσουν ή θα σε καταρρίψουν!

 

Από εγκαίναι παλαιότερης εέκθεσης στο Ίδρυμα Κυδωνιέως (φωτ. Εν Άνδρω).

Εμείς γινόμαστε η φωνή τους και θέτουμε (ή τουλάχιστον πρέπει να θέτουμε) όλες μας τις δυνάμεις στην ανάδειξη. Υποστηρίζουμε το πολιτισμικό εγχείρημα, όχι βέβαια μπροστά στα φώτα της ράμπας, αλλά σεμνά, πίσω από τις κουίντες.  Αυτό απαιτεί ο σεβασμός προς τον εαυτό μας, αλλά αυτό αρμόζει απαιτεί η σωστή συμπεριφορά!

Είναι ωραίο να συντροφεύουμε τα έργα, (είναι δείγμα καλλιέργειας). Όχι όμως να τα χρησιμοποιούμε ως πλαίσιο της κοινωνικής μας προβολής (γιατί αυτό είναι δείγμα νεοπλουτισμού)! Ας ελπίσουμε πως η κρίση θα μας βοηθήσει να βρούμε τον καλό μας εαυτό. Με σκέψη, ωριμότητα κι ευθύνη. 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Όλες οι φωτογραφίες των έργων παλαιότερων εκθέσεων είναι από το αρχείο του Εν Άνδρω.