Εν Άνδρω

Του ΔΙΑΜΑΝΤΗ ΜΠΑΣΑΝΤΗ

 

Πάνος Εγγονόπουλος (αριστερά όρθιος) και Λεωνίδας Εμπειρίκος (δεξιά καθισμένος) σε καφέ στο Κολωνάκι. Συζητούν με αναφορές στο χτες... 

Ήταν απομεσήμερο Πέμπτης 10 Φεβρουαρίου 2022. Είχαμε ξεκινήσει τη συνάντηση, που είχαμε προγραμματίσει από μέρες με τον Λεωνίδα Εμπειρίκο, γιό του μεγάλου ανδριώτη ποιητή της σπουδαίας λογοτεχνικής γενιάς του 1930. Με τον Λεωνίδα εδώ και μερικά χρόνια συνεργαζόμαστε στην συγγραφή της βιογραφίας του πατέρα του Ανδρέα, ενός από τους σπουδαιότερους λογοτέχνες της Ελλάδας στον 20ο αιώνα.

Η διαδρομή του Ανδρέα Εμπειρίκου απίστευτη. Ξεκινά από τις παρυφές της Άνδρου, της Κριμαίας, του Δούναβη, της Ευρώπης των αρχών του 20ου αιώνα και ακολουθώντας τα βήματα του πατέρα και της μητέρας του, αλλά και τα δικά του, καταλήγει στην Αθήνα και στην Άνδρο, που ήταν η απόλυτη αναφορά της ζωής του μέχρι το τέλος.

Με τον Λεωνίδα Εμπειρίκο δουλεύουμε πάνω σε αυτό το βιβλίο, από το 2018. Οι συμπτώσεις πολλές στη σχέση μας. Έτυχε να έχουμε πατεράδες σχεδόν συνομήλικους, όπως σχεδόν συνομήλικοι είμαστε κι εμείς. Έτυχε χρονολογικά να πεθάνουν σχεδόν ταυτόχρονα. Μέχρι εκεί οι ομοιότητες. Ο δικός του ήταν γόνος μιας από τις πιο πλούσιες οικογένειες. Ήταν σπουδαίος λογοτέχνης και εξαίρετος στοχαστής. Ο δικός μου άσημος, πλήρωμα στα καράβια του παππού του. Οι πατεράδες μας διέγραψαν μεγάλες αποστάσεις στη ζωή τους. Ο δικός του στην πρώτη θέση της ζωής. Ο δικός μου στην τρίτη. Για να καταλάβουμε, ας θυμηθούμε την ιστορία του Τιτανικού στο αξέχαστο φιλμ του Τζέιμς Κάμερον.

Εμείς γνωριστήκαμε για ένα αφιέρωμα του ΕΝ ΑΝΔΡΩ και των ΔΕΚΑΤΩΝ, το 2014. Θέμα του ο πολιτισμός της Άνδρου. Ξεκινήσαμε τη συνεργασία στο σπίτι του στο Κολωνάκι. Αυτή η πρώτη συνεργασία έβαλε τον σπόρο για μια δεύτερη για την βιογραφία του Ανδρέα Εμπειρίκου. Ξεκινήσαμε να το συζητάμε το 2016. Αρχίσαμε την καταγραφή το 2018. Η πρώτη γραφή ολοκληρώθηκε το φθινόπωρο του 2020. Ξεκινήσαμε την δεύτερη γραφή. Σήμερα έχουν ολοκληρωθεί - μετ' εμποδίων και περισπάσεων λόγω και της πανδημίας - τα δύο τρίτα. Κύκλους κάνει η ζωή και μέσα σε αυτούς βρεθήκαμε κι εμείς. Με κοινή καταγωγή από την Άνδρο, κοινή ηλικία, κοινές απόψεις, κοινά γούστα, κοινές ιδέες, κοινές πολιτικές αναζητήσεις, αλλά εντελώς ασύμβατες προσωπικές διαδρομές.

Χαμογελαστοί ποζάρουν στον φακό.

Κύκλους κάνει η ζωή γύρω μας και το απομεσήμερο της Παρασκευής άνοιξε ένας ακόμα μικρός, τυχαίος, εντελώς ανεπαίσθητα. Συζητούσαμε αρκετή ώρα με τον Λεωνίδα σε ένα τραπεζάκι σε ένα δρόμο στο Κολωνάκι. Ξαφνικά ο Λεωνίδας κοιτά πίσω μου και λέει χαμογελαστός σε κάποιον: "χαίρεται κύριε Εγγονόπουλε..." Και ο άλλος να ανταπαντά: "χαίρεται κύριε Εμπειρίκο"! Έμεινα ξαφνιασμένος. Ένας Εμπειρίκος χαιρετά έναν Εγγονόπουλο - με ωραία ελληνικά - στο Κολωνάκι! Την περιοχή που έζησαν οι δύο μεγάλοι ποιητές στα μέσα του 20ου αιώνα...

Γυρίζω και βλέπω τον Πάνο Εγγονόπουλο. Γιό του σπουδαίου ποιητή και ζωγράφου Νίκου Εγγονόπουλο. Για τον Πάνο Εγγονόπουλο μου είχε πει πολλά ο αείμνηστος κοινός φίλος μας Μάνος Αμελίδης. Έμελλε να τον γνωρίσω χτες (ημερά μνήμης μιας κι ήταν η γιορτή μικρού αδελφού μου που χάθηκε πριν 20 χρόνια). Ήταν γραφτό στην πρώτη συνάντηση μας - μετά ένα χρόνο στα τηλέφωνα με τον Λεωνίδα - την Παρασκευή το μεσημέρι να συναντηθούμε και με τον γιό του Νίκου Εγγονόπουλου!. 

Μέσα από τον λαμπερό χαιρετισμό τους έμοιαζε η ιστορία σαν να επέστρεφε ανεπαίσθητα στην δεκαετία του 1960! Τότε ήταν οι πατεράδες τους που χαιρετιόντουσαν με αυτό τον τρόπο στους ίδιους δρόμους. Τώρα ήταν οι γιοί τους στα ίδια μέρη που έζησαν και συναντιόντουσαν οι πατεράδες τους και στενοί φίλοι. Και χαιρετιόντουσαν με τον παλιό αστικό τρόπο των πατέρων τους. 

Ο Λεωνίδας Εμπειρίκος και ο Πάνος Εγγονόπουλος άρχισαν μια συζήτηση σε ύφος ευγενικό και εγκάρδιο. Φιλικό και απλό. Αλλά και κάπως υψιπετές. Λες και έπαιζαν τους πατεράδες τους. Μπαίνω κάποια στιγμή στη συζήτηση. Ζητώ να βγάλω μια φωτογραφία των επιγόνων των δύο κορυφαίων ποιητών. Συμφωνούν γελώντας:

  - "Να βγάλω τους "δυο γιούς" λέω.

 - "Τους δύο μοναχογιούς", διορθώνει χαμογελαστά ο Εγγονόπουλος. 

Και οι τρεις μαζί στρυμωγμένοι σε μια φωτογραφία...

Κύκλους κάνει η ζωή. Και χτες το απομεσήμερο έζησα έναν από αυτούς. Που ξαφνικά συνεχίστηκε με έναν ακόμα. Μιλώντας με τον Λεωνίδα ανέφερα για την δεύτερη έκδοση του βιβλίου μου: "Η Ποίηση στο Ελληνικό Τραγούδι". Στο ερώτημα του "πότε βγαίνει" απάντησα: "μόλις καταλήξουν και απαντήσουν η Μαρία Φαραντούρη και ο Άγγελος Σφακιανάκης. Στη Φαραντούρη ζήτησα μέσω του Τηλέμαχου Χυτήρη έναν πρόλογο και στον Σφακιανάκης τις παρατηρήσεις του."

Στο σημείο αυτό ο Λεωνίδας αναπηδά:

 -  "Ωχ, χρωστάω στον Άγγελο ένα κείμενο που έχω ετοιμάσει και δεν το έχω στείλει", λέει.

 - "Κι εμένα ο Άγγελος μου χρωστά ένα κείμενο για το βιβλίο που του έστειλα, πριν πάει τυπογραφείο", απαντάω.

Γελάμε με την περίεργη σύμπτωση και τον νέο κύκλο που πάνω του σκοντάψαμε και οι δύο με αναφορά τον μουσικό και μουσικό παραγωγό Άγγελο Σφακιανάκη, που ζει στα Ρέματα της Άνδρου. Αμέσως παίρνω τον Άγγελο τηλέφωνο. Δεν απαντά. "Σίγουρα κάνει κάποια αγροτική εργασία. Του αρέσει πάρα πολύ. Θα πάρει πίσω αυτός." Πριν περάσουν πέντε λεπτά χτυπά το τηλέφωνο. Είναι ο Άγγελος. Του λέω για τα δύο κείμενα και του δίνω τον Λεωνίδα. Τα λένε γελώντας.

Είμαστε τρεις που βρεθήκαμε πάλι γύρω από τον πολιτισμό και μιλάμε για λογοτεχνία και μουσική. Η συζήτηση ολοκληρώνεται με τον Άγγελο να εξηγεί πως η ζωή στην Άνδρο έχει και απρόβλεπτα. Όπως π.χ  το να φτιάχνει χώρο για τρία ζώα που βρήκαν καταφύγιο στο κτήμα του με τον χιονιά και βάλθηκε να τα φροντίζει αυτός και η γυναίκα του. Κλείνουμε το τηλέφωνο γελώντας...

Προχωρώντας αργότερα προς το αυτοκίνητο - κάπου πίσω από το Χίλτον - σκεφτόμουν την συζήτηση για την βιογραφία, την απροσδόκητη συνάντηση των δύο επιγόνων και την σύμπτωση δύο κειμένων με αναφορά τον κοινό φίλο. Και κατέληξα θυμόσοφα στο συμπέρασμα: Κύκλους κάνει η ζωή κι ο κόσμος μερικές φορές είναι πιο μικρός από όσο φανταζόμαστε.. Κύκλους κάνει η ζωή συχνά και γύρω από τις ιστορίες μας...