Εν Άνδρω

Του Διαμαντή Μπασαντή

Ακόμα μια φορά κλείνει ο κύκλος γύρω από αυτή την επέτειο που φαντάζει πια τόσο παράξενη. Ακόμα μια φορά η 17^η του Νοέμβρη κυκλώνει τη ζωή μας. Με παλιά συνθήματα. Με παρελθόντα αιτήματα. Κι εμείς ανάμεσα στην αδιαφορία και στις συμβάσεις, ανάμεσα στην νοσταλγία και στην προσμονή, βλέπουμε βουβοί τη ζωή μας να περνά φευγαλέα στην άκρη μιας οθόνης. Πόσο λίγο έχουν μελετηθεί τα γεγονότα εκείνης της εποχής. Ίσως τυχαία. Ίσως σκόπιμα. Κι όμως πάνε 5 δεκαετίες από τις μέρες που νομίζαμε πως όλα θα άλλαζαν...

Τον Φλεβάρη του ‘73 ήταν η Νομική, που συνεπήρε όσους βρεθήκαμε εκεί καλώντας για συμπαράσταση. Το Νοέμβρη του ‘73 ήταν το Πολυτεχνείο που συντάραξε όσους βρεθήκαμε στους δρόμους του. Ότι διασώθηκε στη συλλογική μνήμη από εκείνες τις ώρες μοιάζει σαν ένας απόηχος. Συνθήματα και εκκλήσεις από ένα μικρό πομπό, που άπλωσε πάνω από την σκοτεινή Αθήνα μαζί με πυροβολισμούς. Και τέλος ο εθνικός ύμνος στο μικρό τρανζίστορ που ακούγαμε στρυμωγμένοι στην Ομόνοια λίγο πριν βουβαθεί μέσα στη νύχτα. Ότι διασώθηκε από εκείνες τις στιγμές μοιάζει να είναι μόνο μερικές σκηνές, που ξαναπροβάλλονται εθιμοτυπικά κάθε χρόνο. Στη μια νέοι γράφουν συνθήματα σε λεωφορεία στην Πατησίων. Στην άλλη ένα άρμα γκρεμίζει την πύλη.

Τα υπόλοιπα είναι προσωπικές μνήμες. Το Πολυτεχνείο δεν ζει πια. Πάνε πια πολλά χρόνια από τότε που γράφαμε σε μια προκήρυξη μάς πως: «το μόνο που ζει από το Πολυτεχνείο είναι τα συντρίμμια της γενιάς μας»…

Όλα έσβησαν όταν καταλάγιασε εκείνη την αυθόρμητη νεανική έκρηξη. Που ξεκίνησε σαν απλή φοιτητική αναταραχή κι έφτασε ξαφνικά στα όρια της πολιτικής εξέγερσης. Αυτή η εξέγερση έσπασε για λίγο τη σιωπή και το φόβο. Από αυτό το λίγο διαμορφώθηκε η συλλογική μνήμη μιας γενιάς. Από αυτό το λίγο φτιάχτηκε και το άλλοθι μιας ένοχης εποχής όπου οι πολλοί σιώπησαν. Και οι άλλοι, οι "πατριώτες" που διοίκησαν, διέλυσαν τη χώρα και στο τέλος παρέδωσαν το 1/3 της Κύπρου στους Τούρκους.

Μια ανάμνηση ίσως καταγράφει το μέγεθος εκείνης της ενοχής. Πρωινό 20^ης  Ιουλίου 1974. Στην Κύπρο είχε επικρατήσει το πραξικόπημα της δικτατορίας. Στις 5 το πρωί άνοιξα το ραδιόφωνο να ακούσω ειδήσεις από το εξωτερικό. Πρώτη είδηση: «…από τις 4 σήμερα το πρωί τουρκικά στρατεύματα εισβάλουν στην Κύπρο»! Έμεινα άναυδος. Το μόνο που σκέφτηκα ήταν να πάρω κάποιους συντρόφους.

Ξαφνικά στις 5 και πέντε χτύπησε το τηλέφωνο στο σκοτεινό δωμάτιο. Ήταν ένας φίλος στρατιώτης στον Έβρο. Ανήσυχος ρώτησε: «Τι γίνεται; Τι μαθαίνεις; Εμείς εδώ είμαστε στο σκοτάδι». Πρόλαβα κι είπα: «Πόλεμος. Οι Τούρκοι μπήκαν στην Κύπρο». Μετά η γραμμή κόπηκε απότομα.

Μερικά χρόνια αργότερα τον είδα τυχαία στη Σταδίου. Ρώτησα για εκείνο το τηλεφώνημα. Μου είπε πως ειδοποίησε ταραγμένος τον συνταγματάρχη του στο Πέπλο Έβρου. Δεν τον πίστεψε! Πήραν τον ταξίαρχο κι εκείνος τα 'χασε! Πήραν με αγωνία τηλέφωνο την Στρατιά και ο στρατηγός το επιβεβαίωσε!!!

Τον κοίταξα απορημένος. Δεν μπορούσα να φανταστώ πως είχαμε στρατό για να μπει στο Πολυτεχνείο και δεν είχαμε στρατό σε επαγρύπνηση στα σύνορα! Δεν μπορούσα να φανταστώ πως με αυτό τον απίθανο τρόπο ειδοποιήσαμε εκείνο το πρωινό του πολέμου την γραμμή της ελληνικής προκάλυψης στον Έβρο. Τόσο διαλυμένο ήταν το ελληνικό κράτος εκείνες τις μέρες…

Σήμερα είναι μια άλλη εποχή. Άλλες συνθήκες και καταστάσεις. Άλλοι κώδικες και επικοινωνίες. Όμως, υπάρχει κάτι που διαπερνά τις εποχές και παρά την απόσταση μοιάζει κοινό. Είναι η αδιαφορία και η απόσυρση. Είναι το βόλεμα και οι μονόδρομοι. Είναι η ανοχή και η ενοχή σιωπή. Όταν αυτά τα γνωρίσματα κυριαρχούν πάλι αρκεί, όπως και τότε, ένα ράγισμα για να καταρρεύσει αυτή η ψευδεπίγραφη καθημερινότητα. Ή, όπως, έλεγε κι εκείνο το παλιό παραμύθι, αρκεί ένα παιδί να φωνάξει πως «ο βασιλιάς είναι γυμνός»…

Οι νέοι εκείνης της εποχής μεγάλωσαν. Οι  πορείες τους εξατομικεύτηκαν. Για κάποιους οι μέρες εκείνες αποτέλεσαν αφετηρία μιας σημαντικής διαδρομής. Για άλλους έμειναν παρακαταθήκη μιας προσωπικής εγρήγορσης στα κοινά. Για πολλούς έμεινε το κέρδος της συμμετοχής και της προσωπικής υπέρβασης. Για λίγους ήταν η κατάληξη της όποιας διαδρομής. Δεν ξεπέρασαν ποτέ τα γεγονότα που σημάδεψαν μια νεότητα που πέρασε ανεπιστρεπτί. Τέλος, για ορισμένους αποτέλεσαν το σκαλοπάτι για να αναρριχηθούν σε υψηλές δημόσιες θέσεις.

Αλλά μήπως κάπως έτσι δεν συμβαίνει στη ζωή; Ή, όπως έγραψε και ο Ελύτης στη "Μαρία Νεφέλη": "κάθε καιρός κι ο Τρωικός του πόλεμος. Κάθε καιρός κι η Ουγγρική του εξέγερση, αλλά κι ο Στάλιν του. Κάθε καιρός κι Ιερά του εξέταση, αλλά κι ο  Άγιος Φραγκίσκος του".

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι φωτογραφίες από τους δρόμους είναι του Β.Καραμανώλη/ΑΡΧΕΙΟ Αντιδικτατορικής Νεολαίας, Μ.Νταλούκας. Η φωτογραφία του εξωφύλλου της Βραδινής είναι από το Λεύκωμα Ιστορίας για τα 165 χρόνια του Πολυτεχνείου σε επιμέλεια Γιώργου Τσαμασφύρου & Διαμαντή Μπασαντη, Αθήνα 1997.