Ένα ξαφνικό ταξίδι στον χώρο και στον χρόνο. Στον Επικούρειο Απόλλωνα. Τον Παρθενώνα της Πελοποννήσου που οι μετόπες και τα αετώματα του είχαν την ίδια τύχη με του Παρθενώνα της Ακρόπολης των Αθηνών. Βρίσκονται κι αυτά στο Βρετανικό Μουσειο! Και μια απροσμενη διαδρομή σε μέρη ιστορικά και έρημα! Σε άδειες κωμοπόλεις που η ιστορία δεν αρκεί πια για να τις γεμίσει. Όσοι έμειναν δεν θέλουν πια να ιστορούν τις αδιέξοδες νίκες τους. Και όσοι έφυγαν δεν θέλουν να πια θυμούνται τις αδιέξοδες ήττες τους. Τελικά ποιος νίκησε και ποιος έχασε από ένα τραγικό εμφύλιο; Και γιατί σήμερα κάποιοι συντηρούν στα άδεια σκηνικά του τα ράκη του; Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Οδηγούσα στον υπέροχο αυτοκινητόδρομο Καλαμάτας - Τρίπολης. Και καθώς βλέπω τα φουγάρα της ΔΕΗ Μεγαλόπολης μια σκέψη μπαίνει στο μυαλό: να πάω στο ναό του Επικούρειου Απόλλωνα. Είχα ακούσει τόσα. Σταματάω. Βάζω στο GPS του τηλεφώνου την αναζήτηση. Και χάνομαι. Ή, μάλλον βλέπω και παθαίνω να βρω την επωνυμία που ήταν αλλά αντί άλλων. Στο τέλος ξεκινώ την μικρή περιπέτεια αναζητώντας τον ναό, που κάποτε αποκλήθηκε "Παρθενώνας της Πελοποννήσου"...  (φωτ. Εν Άνδρω).

Κάθε τόπος έχει το δικό του φθινόπωρο. Έχει τα δικά του χρώματα. Τα δικά του αρώματα. Τις δικές του διαδρομές κάτω από τον ήλιο. Στην Άνδρο όλα παίρνουν το χρώμα του ανατολή ή της δύσης. Στην Χώρα είναι πρωινό που δίνει χρώμα στην μέρα. Στο Μπατσί και στο Γαύριο είναι το απόβραδο. Είναι ο ήλιος που παίζει με την θάλασσα. Είναι ο ουρανός που αντανακλά τη θάλασσα. Είναι η θάλασσα που ταξιδεύει το φθινόπωρο... (φωτ. Εν Άνδρω).   Από το κίτρινο στο ροδαλό. Από το φθινόπωρινό στο καλοκαιρινό χρώμα μόνο δυό μέρες απόσταση. Το ένα πρωινό με το άλλο μια δρασκελιά. Το ένα πρωινό μέχρι το άλλο σαν δύο εποχές σε μια (φωτ. Εν Άνδρω). Και από τα χρώματα του φωτός στο γκρίζο μιας μέρας κρυμένης πίσω από τα άσπρα μακρινά σύνεφα. Από το φθινόπωρο της πρώτης φωτογραφίας στο καλοκαίρι της δεύτερης και στο κάτι σαν θύμιση του χειμώνα της τρίτης. Οι εποχές πλησιάζουν περίεργα μεταξύ τους κάθε φθινόπωρο (φωτ. Εν Άνδρω).  Πριν ξαναπάμε στο φθινόπωρο μιας επόμενης μέρας με τα κίτρινα πάλι να κυριαρχούν. Κάτι σαν πρωιμη άνοιξη μέσα στο φθινόπωρο. Τα δέντρα αυτή την εποχή στην Άνδρο σα να παίρνουν πάλι πάνω τους μετά το σταμάτημα της ανάπτυξης τους λόγω καλοκαιριού. Από αυτή την άποψη το νησί έχει δύο περιόδους ανάπτυξης. Η πρώτη μέχρι το τέλος Ιουνίου. Η δεύτερη από την αρχή του Σεπτεμβρίου. Κι εδώ δύο εποχές σε μια... (φωτ. Εν Άνδρω).    

Το πρώτο τηλεφώνημα έγινε Ιούλιο. Ήταν από Καλαμάτα. Ο ευγενικός κύριος συστήθηκε, εξήγησε από που βρήκε το τηλέφωνο μου και με προσκάλεσε να πάω Καλαμάτα να παρουσιάσω το βιβλίο "Η Ποίηση στο Ελληνικό Τραγούδι". Ήταν τόσο ενθουσιώδης που με έπεισε. Όμως ζήτησα να πάω Σεπτέμβριο. Το δεύτερο τηλεφώνημα ήταν λίγες μέρες αργότερα από έναν άλλο ευγενικό κύριο που ήταν λίαν ενθουσιώδης με το βιβλίο και θα οργάνωνε και μια μικρή συναυλία εντέχνου στην παρουσίαση. Το τρίτο και το τέταρτο τηλεφώνημα ήταν για να οργανωθεί το ταξίδι. Το πέμπτο με άφησε άναυδο όσο και το πρώτο. Ταξίδευα για Καλαμάτα. Είχα σταματήσει για καφέ λίγο έξω από την Τρίπολη. Στην άλλη άκρη του ακουστικού μια ευγενική κυρία με προσκαλούσε να μιλήσω για το βιβλίο - πριν την βραδινή εκδήλωση - στις 4:15 το μεσημέρι στην ΕΡΤ Καλαμάτας!  (φωτ. Εν Άνδρω).

Του Διαμαντή Μπασαντή Παρά την πρόσκληση δεν παραβρέθηκα εφέτος στην γιορτή του γέροντα Ευδόκιμου. Χρόνια παρών. Εφέτος όμως απών. Όταν άρχισε να φτάνει ηλεκτρονικά μια εξαιρετική φωτογραφία κι ένα πολύ ωραίο βίντεο από το μοναστήρι ένοιωσα λύπη που απουσίαζα. Όμως καθώς την κοίταγα διαπίστωσα πως είχα την άνεση να σκεφτώ πράγματα που μερικές φορές σου δίνει μόνο η απόσταση από τα γεγονότα.

Μοιάζει με πίνακα της Αναγέννησης που αποτυπώνει σκηνή από την "Αποκάλυψη". Κι όμως είναι φωτογραφία από το Κόκκινο Λιμανάκι που χάθηκε από τον χάρτη στις 23 Ιουλίου 2018. (Ανήμπορη μπροστά στην τεράστια καταστροφή, μια νέα στην Άνδρο, έγραψε ένα μικρό ποίημα. Κάτι σαν κραυγή ή προσευχή. Γι' αυτούς που χάθηκαν. Γι' αυτούς που έζησαν. Γι' αυτούς που έφταιξαν. Ή, που δεν έφταιξαν. Για τους υπεύθυνους. Και τους ανεύθυνους. Μας το έστειλε. Δεν ξέραμε τι να κάνουμε. Δεν δημοσιεύουμε ποιήματα. Όμως η κραυγή κι ο θρήνος έχει άλλη χροιά. Ιδίως των νέων. Είναι στιγμές σαν αυτή που η ευαισθησία των νέων είναι το μόνο αποκούμπι μιας κοινωνίας βυθισμένη στις σκοπιμότητες του τίποτα. Βάλαμε λοιπόν το ποίημα μαζί με τις εικόνες "αποκάλυψης" των ημερών στην "μποτίλια" μας. Και τα ρίξαμε στη θάλασσα του διαδικτύου. Σαν ευχή σε όσους έζησαν. Σαν προσευχή σε όσους χάθηκαν... Εν Άνδρω). Άλλη μια σκηνή της "Αποκάλυψης"! Μάτι, ένας οικισμός που χάθηκε μαζί με δεκάδες ανθρώπους στις 23 Ιουλίου 2018. Αναζητούνται ένοχοι και αθώοι ανάμεσα σε αυτούς... που χάθηκαν!!! Ραφήνα 23 Ιουλίου 2018 Πότε το όνειρο το θερινό έγινε εφιάλτης; Πότε το φως του ήλιου έκρυψε το σύννεφο της στάχτης; Πότε ο γιαλός ο αστραυτερός - με πεύκα άλλοτε ζωσμένος – βρέθηκε θολός, μουντός στο κάρβουνο παραδομένος; Οι κόλποι με τα χρώματα, την δροσερή την αύρα, το Κόκκινο, το Πράσινο, το Μπλε έγιναν μαύρα. Όσοι δεν πρόλαβαν και βρέθηκαν στο Μάτι του κυκλώνα, αγκαλιασμένοι, ξέπνοοι, κοιμήθηκαν αιώνια. Καμένη γη, άνθρακας, καμένη λαμαρίνα, ανέσυραν πυρόπληκτους πνιγμένους στη Ραφήνα!   Θλίψη κι οργή. Μια προσευχή. Στα καπνισμένα συντρίμμια η Περσεφόνη θρηνεί … Δανάη Α. Μπασαντή

  Γαλήνιος ο Νειμποριός. Χαλαρός μετά το κολύμπι κοιτάς την ακύμαντη θάλασσα μ' ένα ποτήρι λευκό κρασί. Ξαφνικά σταματά ένα ταξί. Είναι ο Αντώνης. Κατεβάζει μια παρέα ξένων. Ρωτάνε  για ένα σπίτι που έκλεισαν με AirBNB στη ρεματιά. Κοιτούν ενθουσιασμένοι το περιβάλλον.

Η Ε. Καραΐνδρου εξηγεί σκέψεις και αισθήματα της μπροστά στον πίνακα του Δ. Μυταρά. Την παρακολουθεί η σύζυγος του. Δίπλα ο σκηνοθέτης Α. Αντύπας (φωτ. Εν Άνδρω). Ήταν μια απρόσμενη στιγμή. Η περιήγηση στο έργο του Δημήτρη Μυταρά ολοκληρωνόταν. Στην τελευταία αίθουσα ήταν πίνακες με επιτύμβια του καλλιτέχνη. Ζωγραφισμένοι στα τελευταία χρόνια της δικτατορίας.Εκεί η κορυφαία ελληνίδα συνθέτης Ελένη Καραΐνδρου που βρισκόταν στην αίθουσα είπε ξαφνικά δείχνοντας έναν πίνακα με ιδιαίτερη συγκίνηση: «αυτόν τον πίνακα θα τον αγόραζα αν είχα τα χρήματα…».

Η ρεματιά στις Στενιές: Σαν πρωταπριλιάτικο ψέμα η τεχνητή λιμνούλα (φωτ. Εν Άνδρω). Μοιάζει σαν πρωταπριλιάτικο ψέμα. Η άνοιξη είναι εδώ. Ο Απρίλης είναι εδώ. Ο μήνας που τόσο μελωδικά τραγούδησε ο Μίκης Θεοδωράκης (Απρίλη μου ξανθέ…) και τόσο ερωτικά ύμνησε ο Διονύσιος Σολωμός στους Ελεύθερους Πολιορκημένους (έστησε ο έρωτας χορό με τον ξανθό Απρίλη). Ο Απρίλης που συμβολίζει το Πάσχα ανοίγει σήμερα περπατησιά στις εξοχές και στα χωριά, στα βουνά και στους κάμπους, στις θάλασσες και στα πελάγη. Τον ξανθό Απρίλη μια εβδομάδα πριν το Πάσχα του 2018 υποδέχεται το Εν Άνδρω με ένα ελιδοφόρο αφιέρωμα... Απρίλη μας ελπιδοφόρε.... Της Κατερίνας Σιούτα - Παπαδοπούλου. Η ρεματιά στις Στενιές: Πρωταπριλιάτικο ψεμα το ποτάμι με τα νερά στην τεχνητή λιμνούλα (φωτ. Εν Άνδρω). Συνήθως ο Απρίλης είναι ο μήνας της Πασχαλιάς, που γιορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πρώτη πανσέληνο της εαρινής ισημερίας. Προηγείται η Ανάσταση του Λαζάρου, που ο λαός αντιλαμβάνεται ως πρώτη Λαμπρή και γιορτάζει την αναβίωση της φύσης και της χαράς που έρχεται. Η πρωταπριλιά, ως το 1560 περίπου γιορταζόταν ως Πρωτοχρονιά. Η πρωταπριλιά, λοιπόν, είναι το χαρούμενο ξεκίνημα του μήνα με ψέματα μικρά ή μεγάλα - έθιμο πανευρωπαϊκό, διασκεδαστικό που έφθασε στην Ελλάδα τον καιρό των Σταυροφοριών. Στη Μεσαιωνική Γαλλία είχε σχέση με την έναρξη της αλιείας (καμάρωναν οι ψαράδες ότι έπιαναν μεγάλα ψάρια, ενώ τα κοφίνια τους ήταν άδεια...). Τον 18ο αιώνα, το έθιμο απαντάται στην Αγγλία, ως και την Ινδία. Στην Ελλάδα οι Θρακιώτες τώρα σύμφωνα με το έθιμο λένε ψέματα, για να πάει καλά η καλλιέργεια του μεταξιού. Στην Κομοτινή κρατούν και φυλάσσουν σαν αγίασμα την Πρωταπριλιάτικη βροχούλα αν προκύψει. Στη Μύκονο όμως λένε ψέματα την Πρωτομαγιά και αλλού την Πρωτομαρτιά! Η Πρωταπριλιά πάντως ήταν ορόσημο μαγγανείας με μαγικοθρησκευτικά έθιμα, που αναβιώνονταν για το καλό και την ευετηρία, στη γεωργοκτηνοτροφική Ελληνική περιφέρεια, όπως το προζύμι που έπιαναν για επτάζυμα οι νοικοκυρές, ή τα νήματα που έβαφαν με παραδοσιακό τρόπο στα Αμπελάκια της Θεσσαλίας και ήταν μεγάλο γεγονός, όπως και το φύτεμα των καλοκαιρινών φρούτων και λαχανικών. Το όνομα του μήνα της αγάπης προήλθε απ’ το λατινικό ρήμα aperire (ανοίγω, γιατί ανοίγουν - ανθίζουν τα λουλούδια ) ή από το όνομα του Θεού Απόλλωνα, που ο λαός αποκαλούσε Αperta. Το πρώτο δεκαήμερο τιμούσαν τη θεά Αφροδίτη και τη θεά - μητέρα Κυβέλη (Μεγαλήσια). Στη μέση του μήνα πανηγύριζαν με ποιμενικές γιορτές και προς το τέλος με ανθεστήρια, γιόρταζαν τη θεά της βλάστησης, των λουλουδιών, της Άνοιξης, τη Flora (Φλοράλια) και δοκίμαζαν το πρώτο τους κρασί. Το ρέμα συνεχίζει τον δρόμο του για την θάλασσα μέσα στην ανοιξιάτικη ρεματιά μετά την τεχνητή λίμνη (φωτ. Εν Άνδρω). Στις 25 του μήνα οι αγρότες μας γιορτάζουν τον ευαγγελιστή Μάρκο, που θεώρησαν ότι το όνομά του προέρχεται απ´ το ρήμα -μαργώνω- δηλ. ναρκώνω και αποφάσισαν ότι ο Αγ. Μάρκος ναρκώνει τα φίδια, για να τους προστατεύει. Τον τιμούν ...ούτε μια τσαπισιά σε χωράφι δεν πέφτει! Χτυπούν χάλκινα σκεύη για να ξορκίσουν το κακό και λένε: "Μάρκο, Μάρκο μάρκωσέ τα και Αη-Γιώργη τύφλωσέ τα" (τα φίδια). Κατά την ερμηνεία του λαογράφου καθηγητή Δημ.Λουκάτου, η Πρωταπριλιά είναι σημαντική διαβατήρια μέρα για τον αγροτικό πληθυσμό, που την αντιμετωπίζει αμυντικά με χιούμορ, για να διασκεδάζει την αγωνία του. Σε εκείνον που δε θα ξεγελαστεί, που θα φοβίσει με τα χωρατά του την κακοδαιμονία, ελπίζουν να δουν την επιβεβαίωση της προσπάθειας επιβίωσής τους και την επιτυχία του αγώνα τους με τα στοιχεία της φύσης... Με τους αγώνες και τις περίσσιες αγωνίες μας, ας μη λησμονήσουμε να χαρούμε τη Μεγάλη Φεγγαρογιορτή, στην πρώτη ανοιξιάτικη πανσέληνο, που ο ερωτικός λαός μας τραγούδησε: "Στη γέμωση του φεγγαριού, άλλο δεντρό δεν πιάνει, μόνο τς αγάπης το δεντρό, που πάντα ρίζες κάνει" (Ερωτόκριτος). Καλό μήνα, ευλογημένο, με υγεία, υπομονή, ελπίδα ! ΚΑΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΗ .   Ο ΑΠΡΙΛΗΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ Πίνακας του Γ. Σταθόπουλου Ο. ΕΛΥΤΗΣ «..Θυμάμαι ήταν Α π ρ ί λ η ς..  όταν ένιωθα πρώτη φορά το ανθρώπινο βάρος σου. Το ανθρώπινο σώμα σου πηλὸ κι αμαρτία όπως την πρώτη μέρα μας στη Γη. Γ ι ό ρ τ α ζ α ν οι αμαρυλλίδες...» * * * * * O Απρίλης. Πίνακας του Γιάννη Τσαρούχη. Κ. ΠΑΛΑΜΑΣ «Τί είν' ο Α π ρ ί λ η ς.. με τα ρόδα του και μόνα,  σαν δεν έλθεις... με τριαντάφυλλα στο χέρι... » * * * * * William Shakespeare – Sonnet 98 (1609) «Αχ, πόσοη  Άνοιξη.. μοιάζει αυτής της αγάπης με την α β έ β α ι η  δόξα μιας Απριλιάτικης μέρας που μια στιγμή δ ε ί χ ν ε ι.. όλο το θάμβος του ήλιου και την άλλη... ένα σύννεφο τα παρασέρνει όλα..» * * * * * Κ. ΟΥΡΑΝΗΣ «..Δεν θέλω πια.. παρά να ζω έτσι... όπως ένα δέντρο, οπου θροΐζει ανάλαφρα.. σε πρωινό του Α π ρ ί λ η μεσ’ σ’ ένα κάμπο ειρηνικό.. γεμάτον φως γαλάζιο και παπαρούνες κόκκινες... και άσπρο χαμομήλι..»

Του ΔΙΑΜΑΝΤΗ ΜΠΑΣΑΝΤΗ   Ο Αντώνης Πολέμης το 2011 κοιτά την παλιά φωτογραφία του στο τυπογραφείο και αφηγείται για την Άνδρο που έφυγε (αρχείο Εν Άνδρω). Ταξινομούσα βιβλία στα ράφια της βιβλιοθήκης. Κάπου ανάμεσα στην «Ιστορία της Νήσου Άνδρου» του Δημήτρη Πασχάλη, την «Ιστορία της Άνδρου» του Δημήτρη Πολέμη και στην «Άνδρο του Ανδρέα Εμπειρίκου» βρήκα στριμωγμένα δύο βιβλία.