Εν Άνδρω

ΤΗΣ ΑΡΡΙΕΤΑΣ ΠΟΥΛΙΟΥ

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ - ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ

Γνωστή για την αρχοντική ομορφιά και τον ξεχωριστό χαρακτήρα της, η Άνδρος, το δεύτερο μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων, αποκαλύπτει τα θέλγητρά της σταδιακά και εντυπωσιάζει με τις διαφορετικές της όψεις και τον πλούτο των εμπειριών που προσφέρει.

Οι παραλίες της ποικιλόμορφες και σαγηνευτικές, η φύση της ξεφεύγει από τα στερεότυπα των Κυκλάδων, πλούσια και εύφορη, γεμάτη συκιές, αμυγδαλιές, λεμονιές αλλά και πηγές και καταρράκτες. Και βέβαια η πανέμορφη Χώρα της, διάστικτη με νεοκλασικά κι αρχοντικά καπετανόσπιτα, με θέα επιβλητική που ξεπροβάλλει ανάμεσα σε ανεμοδαρμένα στενά, δεν χρειάζεται σμήνη τουριστών για ν΄ αποδείξει τη διαχρονική, κλασσική γοητεία της.

Πέρα από αυτά όμως, η Άνδρος είναι κι ένα νησί που αγκαλιάζει και προβάλλει τον πολιτισμό σε όλες του τις εκφάνσεις. Τα σημαντικά της μουσεία και μια σειρά καλλιτεχνικών δρώμενων που ξεκινούν το καλοκαίρι και εκτυλίσσονται ως μέσα στο φθινόπωρο, δίνουν μια ακόμη αφορμή για μια κοντινή, έστω και σύντομη, κυκλαδίτικη ανάσα.

Η σύνδεση των Ανδριωτών με τις τέχνες, τα γράμματα και κάθε είδους πολιτιστική έκφραση δεν είναι πρόσφατη, ούτε τυχαία. Παλιές εφοπλιστικές οικογένειες του νησιού, ερχόμενες σ΄επαφή με ερεθίσματα της παγκόσμιας τέχνης αναδείχθηκαν σε μαικήνες των τεχνών, όχι μόνο για τη γενέτειρά τους αλλά και για ολόκληρη την Ελλάδα. Λαμπρό παράδειγμα ο φιλότεχνος Βασίλης Γουλανδρής, που με τη σύζυγό του Ελίζα ίδρυσαν στην Άνδρο το πρώτο μουσείο μοντέρνας τέχνης στην Ελλάδα. Ο Ανδρέας Εμπειρίκος από την άλλη, σημαντικότατος ποιητής και πρωτοπόρος της ψυχανάλυσης στη χώρα μας, ο γλύπτης Μιχάλης Τόμπρος, δημιουργός του Αφανούς Ναύτη, ενός από τα πιο αναγνωρίσιμα μνημεία του νησιού και ο φιλόσοφος Θεόφιλος Καΐρης, υπήρξαν σπουδαίοι πνευματικοί άνθρωποι που άφησαν το στίγμα τους στην Άνδρο. Αν προσθέσει κανείς και τα πλούσια αρχαιολογικά ευρήματα του νησιού που έχουν βρει τη θέση τους σε ξεχωριστά μουσεία, αντιλαμβάνεται ότι η επίσκεψη στην υπέροχη Άνδρο μπορεί εύκολα ν΄αποτελέσει μια πλούσια πολιτιστική εμπειρία.

Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης

Πρωτοπόρο και συναρπαστικό το ταξίδι στο μαγικό κόσμο της μοντέρνας τέχνης στον οποίο μας μυεί από το 1979 το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Άνδρου του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή. Η αρχική συλλογή που απαρτίζονταν από γλυπτά του Μιχάλη Τόμπρου, κληροδότημα του ιδίου στο νησί του, εμπλουτίστηκε από έργα της προσωπικής συλλογής του ζεύγους Γουλανδρή, οδηγώντας μέσα σε 7 μόλις χρόνια στην επέκταση του μουσείου σε νέα πτέρυγα. Μόλις δυο βήματα από την Πλατεία Καΐρη στη Χώρα και με συναρπαστική θέα ως το Νειμποριό, στους κομψούς χώρους του μουσείου όπου επικρατεί το μάρμαρο και η πέτρα, έχουν φιλοξενηθεί εκτός από τα πολύτιμα έργα της μόνιμης συλλογής, σημαντικότατες περιοδικές εκθέσεις μερικών από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες του 19^ου και 20^ου αιώνα όπως Picasso, Chagall, Matisse, Kandinsky, Rodin και Miró.

 

Ταυτόχρονα, παρακολουθώντας τα ελληνικά πολιτιστικά δρώμενα, και προβάλλοντας τους αξιόλογους εκπροσώπους της σύγχρονης τέχνης της χώρας μας, διοργανώνει κάθε καλοκαίρι μοναδικές εκθέσεις – αφηγηματικές δημιουργικές προτάσεις, που δίνουν τροφή για εικαστικούς προβληματισμούς.

 

Στο πλαίσιο αυτό, η φετινή έκθεση που θα διαρκέσει ως τις 2/10/22, αποτελεί μια αναδρομική ματιά στο έργο της Αλεξάνδρας Αθανασιάδη, με τίτλο «Πλάθοντας το άυλο». Καλύπτοντας σχεδόν 5 δεκαετίες δημιουργίας και ακολουθώντας μια θεματική ομαδοποίηση των έργων γλυπτικής, ζωγραφικής, σχεδίου και χαρακτικής της καλλιτέχνιδας, ο επισκέπτης μεταφέρεται στο εργαστήριό της, παρακολουθεί τον τρόπο που η Αθανασιάδη τιμά τον μεγάλο ποιητή Κωνσταντίνο Καβάφη εικονογραφώντας χειρόγραφα ποιήματά του και που αποδίδει το ανθρώπινο σώμα και τον αγαπημένο της κόσμο των αλόγων. Πρόκειται για μια πολύ ενδιαφέρουσα κατάδυση σε ένα εικαστικό σύμπαν όπου κυριαρχεί η αφαίρεση και πρωταγωνιστεί άνθρωπος και η φύση.

Ίδρυμα Πέτρου και Μαρίκας Κυδωνιέως

Ο γεννηθείς στην Άνδρο εφοπλιστής Πέτρος Κυδωνιεύς και η επίσης Ανδριώτισσα σύζυγός του Μαρίκα Σιγάλα, των οποίων οι προτομές κοσμούν την πρόσοψη του έτερου σημαντικού πολιτιστικού ιδρύματος στη Χώρα της Άνδρου, αποτέλεσαν την ψυχή ενός ακόμη θεσμού που στοχεύει στην προώθηση κι ανάδειξη των εικαστικών τεχνών. Η στέγη του ιδρύματος που φέρει το όνομα του ζεύγους, αποτελούσε την τελευταία κατοικία τους στο νησί όπου περνούσαν τα καλοκαίρια τους, ένα έξοχο δείγμα αρχιτεκτονικής μεσοπολέμου και που από το 1993 οπότε και ξεκίνησε η λειτουργία του, έχει φέρει το φιλότεχνο κοινό σε επαφή με το έργο πάνω από 250 καλλιτεχνών.

 

Η διττή του δράση περιλαμβάνει την προσφορά σε μόνιμη βάση δημιουργικών διεξόδων στους κατοίκους της Άνδρου, όπως μαθήματα Βυζαντινής μουσικής και εκμάθησης μουσικών οργάνων ή εργαστήρια κεραμικής, αλλά και το δημοφιλή θεσμό «Πλόες». Η καλοκαιρινή αυτή έκθεση του ιδρύματος, που έχει παρουσιάσει τη δουλειά γνωστών και καταξιωμένων καλλιτεχνών – Τσόκλης, Τάκης, Αρκάς – φέτος γιορτάζει τα 28 της χρόνια με την έκθεση «Μικρασία 1922-2022 / Το Πέρασμα». Πρόκειται για μια συλλογική παρουσίαση αλληγορικών και συμβολικών έργων, που απεικονίζουν το πέρασμα από το σκοτάδι της τρομερής καταστροφής και του βίαιου ξεριζωμού, στο φως της ψυχικής δύναμης, της προκοπής και της δημιουργίας που κατάφερε το 1,5 εκατομμύριο ανθρώπων που έχασαν την πατρίδα τους. Με αφορμή λοιπόν την επέτειο των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή και τον τρόπο που αυτή εξακολουθεί να αποτελεί πηγή έμπνευσης, έχει κανείς τη δυνατότητα ως τις 2/10/22 που διαρκεί η έκθεση, να θαυμάσει ψηφιδωτά, πίνακες ζωγραφικής, installations, γλυπτά και κεραμικά έργα που δρουν διαλεκτικά αλλά και αυτόνομα και να στοχαστεί με τον τρόπο αυτό, πάνω σε μια από τις τραγικότερες στιγμές της ιστορίας μας.

Καΐρειος Βιβλιοθήκη

Στις 10 Μαΐου 1821 ο Θεόφιλος Καΐρης ύψωσε στην Άνδρο το λάβαρο της επανάστασης, σηματοδοτώντας την είσοδο του νησιού στον αγώνα αποτίναξης του οθωμανικού ζυγού. Επρόκειτο για ένα σημαντικό πνευματικό άνθρωπο, ιερέα, διανοούμενο, φιλόσοφο, φίλο του Αδαμάντιου Κοραή και μέλος της Φιλικής Εταιρίας. Το πνευματικό του έργο που κορυφώθηκε με τη διδασκαλία φιλοσοφίας, φιλολογίας και αστρονομίας στην ανώτερη σχολή που ο ίδιος ίδρυσε, διακόπηκε απότομα όταν κατηγορήθηκε ως αιρετικός και φυλακίστηκε στη Σύρο.

 

Στο υπέροχο νεοκλασικό κτήριο όπου στεγάζεται, βρίσκουμε συνολικά 80.000 περίπου βιβλία/ Photo: Αριέττα Πούλιου

Περίπου 3.000 τόμους από τη συλλογή βιβλίων του μπορεί σήμερα να δει κανείς στην Καΐρειο Βιβλιοθήκη, ένα μη κερδοσκοπικό πολιτιστικό οργανισμό, που έχει στόχο να προάγει την πνευματική ζωή της Άνδρου. Στο υπέροχο νεοκλασικό κτήριο όπου στεγάζεται, βρίσκουμε εκδόσεις του ιδρύματος και συνολικά 80.000 περίπου βιβλία – κάποια αποτελούν παλιές και σπάνιες εκδόσεις – τα οποία κατόπιν αίτησης μπορεί κανείς να μελετήσει στο χώρο της ιστορικής αυτής βιβλιοθήκης, ενώ το μικρό τμήμα που είναι αφιερωμένο στην ξένη λογοτεχνία λειτουργεί ως δανειστική βιβλιοθήκη. Κατά την επίσκεψή σας αξίζει να ζητήσετε να δείτε τους άνω των 200 ετών 3.000 τόμους που ο Θεόφιλος Καΐρης κληροδότησε στο δήμο Άνδρου, οι οποίοι φυλάσσονται στον ίδιο χώρο όπου εκτίθεται το κληρικό ένδυμα και το τηλεσκόπιό του.

Ναυτικό Μουσείο

Από την Άνδρο της τέχνης και του πολιτισμού, δεν θα μπορούσε να λείπει ένα μουσείο αφιερωμένο στη σπουδαία ναυτική παράδοση του νησιού. Σχεδόν τρεις αιώνες της πλούσιας ιστορίας της Ανδρώτικης εμπορικής ναυτιλίας εξιστορούνται στο προσφάτως ανακαινισμένο μουσείο, που βρίσκεται σε μια από τις χαρακτηριστικότερες πλατείες της Χώρας. Απέναντι από τα γραφικά ερείπια του ενετικού κάστρου και της γέφυράς του, στο μέσο της πλατείας Ρίβα, το μνημείο του Αφανούς Ναύτη που τιμά τη μνήμη όσων ναυτικών χάθηκαν στη θάλασσα, σηματοδοτεί και την τοποθεσία του Ναυτικού Μουσείου. Το κτήριο βρίσκεται εκεί όπου κάποτε δέσποζαν τα αρχοντικά της οικογένειας Εμπειρίκου και τα οποία ισοπεδώθηκαν από βομβαρδισμούς κατά τον Β΄Π.Π. και αποτελεί δωρεά του Δημητρίου Ράλλια, μέλους εφοπλιστικής οικογένειας της Άνδρου, στον τόπο του.

 

Nαυτικό Μουσείο/ Photo: Αριέττα Πούλιου

 

Η μικρή αλλά περιεκτική συλλογή απλώνεται σε έναν όροφο και περιλαμβάνει παραδοσιακές στολές, μακέτες πλοίων διαφόρων περιόδων, αυθεντικά ναυτικά ημερολόγια, ναυλοσύμφωνα, χάρτες, φωτογραφίες και όργανα ναυσιπλοΐας. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες είναι οι μακέτες πλοίων της ναυτιλιακής εταιρίας Στ. Γ. Εμπειρίκου που βυθίστηκαν από τορπιλισμούς κατά τους δύο παγκόσμιους πόλεμους, του υπερδεξαμενόπλοιου «Ανδρος Γεώργιος» πλοιοκτησίας Γουλανδρή και του παλαιότερου επιζώντος σήμερα πολεμικού πλοίου παγκοσμίως, της ναυαρχίδας του Λόρδου Νέλσον στη μάχη του Trafalgar.

Nαυτικό Μουσείο/ Photo: Αριέττα Πούλιου

Αυτό όμως που συγκινεί ιδιαίτερα τους μυημένους στη ναυτική ιστορία του νησιού, είναι η μακέτα της μήκους 37 μέτρων υπερωκεάνιας θαλαμηγού «Yemitzis», μιας μοναδικής περίπτωσης πλοίου που σχεδιάστηκε από Ανδριώτες, κατασκευάστηκε από Ανδριώτικη εταιρία και ταξίδεψε με πλήρωμα Ανδριώτες από το Norfolk της Βιρτζίνια όπου ναυπηγήθηκε, στο λιμάνι της Χώρας της Άνδρου.

Αρχαιολογικό Μουσείο Χώρας Άνδρου

Μια ακόμη σημαντική στάση πολιτισμού στην κεντρική πλατεία Καΐρη, μας φέρνει σε επαφή με την ιστορία του νησιού μέσω μιας πλούσιας συλλογής αρχαιολογικών ευρημάτων, που καλύπτουν το χρονολογικό διάστημα από την πρώιμη Γεωμετρική περίοδο ως τη Βυζαντινή εποχή. Το ταξίδι στο παρελθόν ξετυλίγεται σε δύο ορόφους του κτηρίου που αποτέλεσε χορηγία του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή και ξεκινά από τα ευρήματα της πυκνοκατοικημένης κατά τη γεωμετρική περίοδο, πόλης της Ζαγοράς στη δυτική άκρη του νησιού. Αποθηκευτικοί αμφορείς, οινοχόες και στάμνοι, ένας μεγάλος αριθμός κυπέλλων των οποίων το σχήμα και η διακόσμηση εξελίσσονται σταδιακά, κρατήρες και κοτύλες με παραστάσεις πουλιών και γραμμικά θέματα, μας δίνουν μια εικόνα της καθημερινότητας των κατοίκων μιας πόλης που έφτασε στην ακμή της τον 8ο αι.π.Χ.

Το πέρασμα στην αρχαϊκή εποχή που σηματοδοτεί και την απαρχή των μεγάλων κατακτήσεων της ελληνικής τέχνης, εκπροσωπείται με μια σειρά εκθεμάτων από την αρχαία πρωτεύουσα του νησιού, την Παλαιόπολη. Εκεί εξάλλου βρέθηκε και το σημαντικότερο έκθεμα του μουσείου, ο «Ερμής της Άνδρου», πιστό μαρμάρινο αντίγραφο του ονομαστού χάλκινου Ερμή του Πραξιτέλη, το οποίο ανακαλύφθηκε το 1833 και χρονολογείται στον 2ο αι. π.Χ.

O Ερμής της Άνδρου/ Photo: Αριέττα Πούλιου

Το εκπληκτικό αυτό έργο, το οποίο ως την ίδρυση του μουσείου το 1981 εξετίθετο στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, πλαισιώνουν μια σειρά από γλυπτά και επιγραφές που φτάνουν ως τη Ρωμαϊκή εποχή. Η επίσκεψη ολοκληρώνεται με την Παλαιοχριστινική, Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή περίοδο, που περιλαμβάνει έργα γλυπτικής, από μαρμάρινα κιονόκρανα έως αρχιτεκτονικό διάκοσμο εκκλησιαστικών κτηρίων του 12αι. μ.Χ.

Αρχαιολογικό Μουσείο Παλαιόπολης

Συμπληρωματικά με την επίσκεψη στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Χώρας, η περιήγηση στο μουσείο της αρχαίας πόλης της Άνδρου, δίνει στον επισκέπτη σημαντικές πληροφορίες για την οργάνωση μιας πόλης που μέτρησε 12 αιώνες ζωής. Η εύφορη αυτή περιοχή της Παλαιόπολης, όπου μετακινήθηκαν κάτοικοι των οχυρωματικών οικισμών της Ζαγοράς και της Υψηλής, αποτέλεσε από τον 6^ο π.Χ. έως τον 7^ο μ.Χ. αιώνα το πολιτικό και πολιτιστικό κέντρο του νησιού. Οι ανασκαφές που έφεραν στο φως τη δομή της πόλης, κατέδειξαν την ύπαρξη αγοράς, λουτρών – από τα οποία σώζεται μια υπέροχη υδρορροή σε σχήμα λεοντοκεφαλής -, γυμνασίου, του ναού του Απόλλωνα, ανατολικού και δυτικού νεκροταφείου καθώς και θεάτρου.

Αρχαιολογικό Μουσείο Παλαιόπολης/ Photo: Αριέττα Πούλιου

Μια πλούσια συλλογή από επιγραφές, κιονόκρανα, αναθηματικά ανάγλυφα, μαρμάρινα εδώλια και αγαλματίδια, κοσμήματα και ένας ιδιαίτερα ενδιαφέρων εμπορικός αμφορέας με χαραγμένο σε κορινθιακή αλφάβητο το όνομα του ιδιοκτήτη, εκτίθενται στην πρώτη αίθουσα του μικρού αλλά περιεκτικού μουσείου.

 

Η δεύτερη αίθουσα είναι αφιερωμένη σε γλυπτά που κοσμούσαν δημόσια οικοδομήματα, ιερά, ναούς και νεκροταφεία και πολλά αξιόλογα έργα της αρχαίας ελληνικής γλυπτικής, ενώ ιδιαίτερη σημασία δίνει το μουσείο στην ανάδειξη της σημασίας των επιγραφών, ως «ομιλούντα μνημεία της αρχαιότητας», σημαντική πηγή άντλησης πληροφοριών για την οργάνωση και τη λειτουργία της πρώτης πρωτεύουσας του νησιού.