Εν Άνδρω

Του Διαμαντή Μπασαντή

Το Έλενα Π. στην Άνδρο (Φωτο Άνδρος)

Παράξενο. Η πρώτη εικόνα αποτυπωμένη στη μνήμη από τον πατέρα μου είναι στην ηλικία των τεσσεράμισι χρόνων. Περπατούσαμε κάτω από τα μεγάλα κυπαρίσσια ξημερώματα στα Λειβάδια. Πηγαίναμε στη Χώρα. Με κρατούσε από το χέρι. Δεν θυμάμαι πολλά από εκείνο το ταξίδι. Θυμάμαι πως στο Γαύριο δεν είχε καράβι και μπήκαμε σ’ ένα καΐκι. Πριν φύγουμε αγοράσαμε ένα μεγάλο φαγκρί! Το είχε ένας ψαράς αγκιστρωμένο ζωντανό μέσα στο νερό. Το σέρναμε με την πετονιά ως τη Ραφήνα. Ακόμα θυμάμαι πως το ταξίδι εκείνο διάρκεσε  5½  ώρες…

Δεν ξανάκανα ποτέ τη διαδρομή Γαύριο-Ραφήνα με καΐκι. Αργότερα θυμάμαι έκανα τη διαδρομή με κάτι καράβια που «έπιαναν» και Κάρυστο. Το ταξίδι διαρκούσε περίπου 3½ ώρες. Εμείς βγαίναμε στο Γαύριο για να πάρουμε το λεωφορείο για Χώρα. Το πλοίο συνέχιζε κι «έπιανε» Μπατσί…

Στις παιδικές μνήμες εκείνα τα μακρινά καράβια φάνταζαν θεόρατα. Όταν τα είδα το καλοκαίρι του 2009 σε μια έκθεση φωτογραφίας στο Γαύριο μου φάνηκαν μικρά και στενάχωρα! Πόσο ξεγελούν οι αποστάσεις των εποχών…

Έκτοτε μεγαλώσαμε και αλλάξαμε. Μαζί μας μεγάλωσαν και άλλαξαν τα καράβια. Άλλαξαν τα ονόματα και τα σχήματα τους. Τα επιβατηγά έγιναν και οχηματαγωγά. Άλλαξαν και οι μνήμες. Με τα χρόνια έγιναν «χρηστικές». Και η διαδρομή μέχρι την Άνδρο μίκρυνε κι έγινε ένα δίωρο πέρασμα του «ferryboat»…

Σήμερα τίποτα δεν θυμίζει ταξίδι. Δεν είναι ο χρόνος της διαδρομής που έχει μικρύνει ούτε το μέγεθος των καραβιών που έχουν μεγαλώσει. Είναι που βλέπουμε διαφορετικά τα μεγέθη της ζωής. Ίσως γι’ αυτό αυτές οι σκόρπιες μνήμες και οι παλιές ασπρόμαυρες φωτογραφίες μας συγκινούν. Γιατί θυμίζουν κάτι από τις διαστάσεις μιας μυθικής πια ηλικίας.

*****

Με τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες συμβαίνει κάτι παράξενο. Όταν τις ξανακοιτάς, μετά από χρόνια, τις βλέπεις να μπερδεύονται με τις με τις παλιές μνήμες. Και στο τέλος διαπιστώνεις πως στη σκέψη οι εικόνες που έχουν απομείνει είναι όλες ασπρόμαυρες! Και αναρωτιέσαι τι άραγε αποτυπώθηκε στα παλιά ασπρόμαυρα φιλμ: Οι παλιές φωτογραφίες ή οι αλλοτινές μας μνήμες;

Περιδιαβαίνω απόψε πάλι τις παλιές εικόνες. Διατρέχω μαζί τους μικρές καθημερινές προσωπικές ιστορίες ξεθωριασμένες από τον χρόνο. Ο τόπος είναι πάντα ο ίδιος. Όμως, το τοπίο συνεχώς αλλάζει. Ο τόπος είναι η Άνδρος. Το τοπίο παραλλάσει. Τα παλιά αποτυπώματα, με τα χρόνια, σβήνουν, καθώς έρχονται οι νεότεροι και δημιουργούν τα δικά τους. Κάθε γενιά αφήνει τα δικά της ίχνη στον χώρο…

Οι φωτογραφίες κρατούν τον χρόνο ακίνητο. Αποτυπώνουν μια στιγμή από αυτό που υπήρξε. Κι ερχόμαστε εμείς, μετά από χρόνια, και ψάχνουμε ανάμεσα στα παλιά καράβια, στα μισοσβησμένα τοπία, στα περασμένα πρόσωπα. Ψάχνουμε το ασπρόμαυρο στίγμα των παλιών ταξιδιών που επιστρέφουν έτσι παράξενα και επίμονα στην έγχρωμη ψηφιακή εποχή μας.

*****

Φυλλομετρώ ένα μικρό βιβλιαράκι, κάτι σαν οδηγός μιας έκθεσης, όπου έγραφε με μεράκι ο στοχαστικός ερευνητής, για την αντοχή των παλιών φωτογραφιών στον χρόνο και στις μνήμες μας. Μια αντοχή που υποθέτω πως έχει να κάνει με το ότι εξακολουθούμε ακόμα και σήμερα να βρίσκουμε μέσα τους κάτι δικό μας.

Ξεφυλλίζω τις φράσεις του και στέκομαι συλλογισμένος στην φράση: «Τα καράβια δεν με εντυπωσίαζαν μεσοπέλαγα, όσο στα λιμάνια, μπαίνοντας ή βγαίνοντας, φορτώνοντας ή ξεφορτώνοντας, γεμάτα επιβάτες ή άδεια, και βέβαια πάντοτε με τη χαρά της άφιξης και τη θλίψη της αναχώρησης». Ίσως έχει δίκιο, αναλογίζομαι, καθώς ανατρέχω σε δικές μου εικόνες από τα λιμάνια της ζωής μου.

Και ξεφεύγω μακριά. Από τον νυχτερινό Πειραιά μέχρι το μεταμεσονύκτιο Ντόβερ. Από το πρωτοχρονιάτικο Λίβερπουλ μέχρι τη χριστουγεννιάτικη Νέα Υόρκη. Από την ανοιξιάτικη Νέα Ορλεάνη μέχρι την παντός καιρού Ραφήνα. Μια ατέρμονη σειρά στιγμών, καραβιών, λιμανιών η αποψινή βραδιά. Μια μακριά σειρά αναχωρήσεων και αφίξεων μέσα στο χρόνο…

*****

Όμως, οι αναμνήσεις δεν είναι μόνο εικόνες. Είναι και μνήμες αισθήσεων, που πηγαίνουν πίσω, οι οποίες συχνά χάνονται στο ασυνείδητο. Ίσως γι’ αυτό νοιώθω μια περίεργη συγκίνηση το κατακαλόκαιρο κάτω από βαθύσκιωτα κυπαρίσσια. Η έντονη μυρωδιά ξυπνά μέσα μου μνήμες μισοσβησμένες από τα καλοκαίρια μιας πρώιμης και άγουρης ηλικίας στον ποταμό στα Λειβάδια.

Ίσως και γι’ αυτό με συγκινεί και η μυστική μυρωδιά που βγαίνει από τα έγκατα των καραβιών. Σα να υπήρχε  πάντα μέσα μου. Γιατί την έφερνε στο σπίτι ο πατέρας μου κάθε φορά που ξεμπάρκαρε.

Εικόνες και αισθήσεις, μπλέκουν έντονα απόψε. Και νοιώθω στον αέρα κάτι από την αρχαία μυρωδιά των καραβιών, αλλά και από την ανάσα του καλοκαιρινού κυπαρισσιού. Μια παράξενη πλησμονή τυλίγει την μικρή πόλη…

Έτσι, κάτι καλοκαιρινά βράδια σαν αυτό παίρνω από το χέρι τον μικρό Οδυσσέα και πάμε μέχρι το λιμάνι της Ραφήνας. Περπατάμε δίπλα από τα δεμένα ολόφωτα πλοία. Μπροστά από τα ορθάνοικτα άδεια αμπάρια τους. Από τα έγκατα τους βγαίνει μια μυρωδιά: κάτι ανάμεσα σε αρμύρα θάλασσας και λάδι μηχανής, σε φρέσκια μπογιά και παλιά λαμαρίνα…

Ένας φίλος μου έλεγε κάποτε πως εμείς φτιάχνουμε τις μνήμες των παιδιών μας. Έτσι είναι αν κρίνω από τα μικρά και ασήμαντα που χάραξαν τις δικές μου αναμνήσεις που με ταξιδεύουν  ανάμεσα σε καράβια και σε λιμάνια. Ανάμεσα στη μυρωδιά των καλοκαιρινών κυπαρισσιών στην Άνδρο.

Ίσως, λοιπόν, κάποτε ο Οδυσσέας, μεγάλος κάποτε, κοιτά με την ίδια συγκίνηση φωτογραφίες πλοίων με τα οποία κάποτε ταξίδεψε. Και ίσως συγκινηθεί με αυτά που θα θυμάται ή που δεν θα θυμάται. Και ακόμα μου αρέσει να σκέφτομαι πως ίσως μετά από χρόνια περπατώντας σε μια άδεια προβλήτα βρεθεί μπροστά σε ένα ολόφωτο πλοίο και ξαφνιαστεί απρόσμενα κι αυτός από εκείνη την αρχέγονη μυρωδιά που θα βγαίνει μέσα από το πλοίο και θα απλώνει πάνω από τις ασπρόμαυρες εικόνες του νυχτερινού λιμανιού…