ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ: Εις μνήμην...
Του ΔΙΑΜΑΝΤΗ ΜΠΑΣΑΝΤΗ
Ο Άγιος Χαράλαμπος στο Υψηλού.
Ρώτησε κάποτε ένας συνάδελφος δημοσιογράφος τον Θανάση Βαλτινό, λογοτέχνη και πρόεδρο της Ακαδημίας Αθηνών: "Τι είναι αυτό που ξεχωρίζει τους ανθρώπους της γενιάς σου, της γενιάς που ανδρώθηκε στη δεκαετία του 1950." Και η απάντηση: "η ικανότητα να αντέχεις…"
Εκείνη η γενιά γεννήθηκε πριν τον πόλεμο. Άντεξε τον παγκόσμιο πόλεμο, την κατοχή, τον εμφύλιο, το μετεμφυλιακό κράτος, τη δικτατορία. Άντεξε τη δυστυχία, τον θάνατο, την ερήμωση. Και μαζί τους άντεξε η χώρα και η κοινωνία. Ήταν μια γενιά που ξεκίνησε πολλές φορές από την αρχή.
Με ρώτησε πολλά χρόνια αργότερα ο φίλος, δάσκαλος, ποιητής Τίτος Πατρίκιος: "τι κάνει τη γενιά μου να είναι κοντά στη δική σου;" Ήταν στα μέσα της δεκαετίας του 1970. Η γενιά μου τότε, μετά την μεταπολίτευση, ξεκινούσε. Ο Πατρίκιος μεσήλικας πια. Κι εγώ φοιτητής. Απάντησα: "Το βίωμα της δικτατορίας. Μικρά παιδιά είδαμε στους δρόμους της Αθήνας τανκς! Η ενηλικίωση μας σημαδεύτηκε από έναν πόλεμο, που χάθηκε: στην Κύπρο".
Η γενιά του Βαλτινού και του Πατρίκιου, η πρώτη μεταπολεμική γενιά στα ελληνικά γράμματα, έζησε και άντεξε πολύ περισσότερα από εμάς. Επιβίωσε ελπίζοντας απελπισμένα ακόμα και στο παράλογο, όπως έγραψε ο σπουδαίος ποιητής Τάσος Λειβαδίτης. Συνειδητοποίησαν τον κόσμο ανάμεσα στα τανκς ενός παγκοσμίου πολέμου και στην κρίση ενός εμφύλιου.
Η δικιά μας γενιά, της μεταπολίτευσης, συνειδητοποίησε τον κόσμο μπροστά στα τανκς του Πολυτεχνείου και στον απόηχο ενός πολέμου στην Κύπρο. Ιλιγγιώδεις οι αποστάσεις των γενεών μας. Όμως, κοινός παρονομαστής τα τανκς. Μέχρι εκεί όμως.
Εφημερίδα της 18ης Νοεμβρίου 1973
Αυτοί άντεξαν τα πάντα. Και ταξίδεψαν στον κόσμο για να επιζήσουν. Εμείς αντέξαμε μόνο το βάρος της εξέγερσης μας. Και ταξιδέψαμε στον κόσμο για να τον γνωρίσουμε. Κοινός παρονομαστής το ταξίδι. Μέχρι εκεί όμως…
Πολύ πέρα από τη γενιά του Βαλτινού και του Πατρίκιου, που μάς κοιτούν πιά από απόσταση δεκαετιών, υπάρχει στο βάθος του χρόνου μισοσβησμένη και η γενιά του πατέρα μου. Ενηλικιώθηκε στη δεκαετία του 1920. Έκανε παιδιά μετά τα 50 του. Έζησε σε μίαν άλλη πολύ μακρινή εποχή...
Εκείνος και η γενιά του άντεξαν τα πάντα. Στο τέλος ο πατέρας άντεξε και τη μοναξιά της στεριάς. Αυτή τον πλήγωνε περισσότερο από τη μοναξιά του καραβιού, που του ήταν οικεία. Απόμακρος ακόμα και στο σπίτι, που έχτισε με τα κόπια του...
Ακουμπισμένος, χρόνια τώρα, σε μια ασπρόμαυρη παλιά φωτογραφία ο πατέρας. Ασάλευτος στην κουπαστή. Μ' ένα τσιγάρο στο χέρι. Άντεξε πολλά. Αλλά δεν κατάφερε να επιστρέψει...
Σήμερα 2 Φεβρουαρίου. Σαν σήμερα «έφυγε» ο Χάρης, ο μικρός αδελφός. Η σκέψη γυρνά παράξενα σήμερα σε πατέρα και αδελφό. "Βλέπω" τον πατέρα να ακουμπά στην κουπαστή ενός καραβιού. Ακίνητος. Αγναντεύοντας την αιωνιότητα της θάλασσας. "Βλέπω" και τον αδελφό να κάθεται απέναντι του στο μεγάλο τραπέζι του επέκεινα. Σαν σήμερα "έφυγε". Ήταν 2/2/2002. Όταν ευθυγραμμίστηκαν τα δυάρια της κοσμικής χρονολογίας "έφυγε" έτσι ξαφνικά κι ο δεύτερος, ο μικρότερος, στο ατέλειωτο ταξίδι. Ήταν 45 χρόνων.
Φεβρουάριος 2024 - Το ολοφώτεινο Αιγαίο
Κοιτάζω το λαμπερό Αιγαίο, που απλώνει μακριά. Άλλοτε ολοφώτεινο, άλλοτε σκοτεινό άλλοτε ήρεμο κι άλλοτε ανταριασμένο. Και συλλογίζομαι πως είμαι ο μόνος που κατάφερε κι επέστρεψε στην Άνδρο κυνηγώντας τις δικές μου ξεθωριασμένες μνήμες. Αλλά και κάτι από τη δική τους αδικαίωτη ελπίδα για επιστροφή.
Ούτε η μητέρα επέστρεψε. Αυτή απλώς πρόλαβε απλώς και μου ψιθύρισε (ενάμιση μήνα πριν "φύγει"), βουρκωμένη: "Γυρίσαμε". Είχα μόλις τελειώσει το σπίτι μου στην Άνδρο.
Τόσες γενιές αναμονή. Τόσες γενιές υπομονή. Τόσες γενιές αντοχή. Και τελικά μόνο ένας απ’ όλους άντεξε και κατάφερε κι επέστρεψε. Δικαιώνοντας ίσως και κάτι από εκείνους, που ονειρεύτηκαν τον γυρισμό...
