Εν Άνδρω

Της Ειρήνης Βαλλιανάτου, Δρ. Βιολογίας

 "Στ’ άνθη γελάς κι είσαι όμορφο..." στίχος του Δ. Σολωμού από τον "Πόρφυρα". Φωτογραφία ενός σπάνιου ανθισμένου κολχικού της Άνδρου στον Στρόφιλα. (Φωτ. Εν Άνδρω).

Αναπολώ την επίσκεψή μου στον Στρόφιλα, τον περασμένο Νοέμβριο. Τι συγκίνηση ένιωθα σ΄ αυτόν τον μαγικό τόπο! Κι εκεί που τριγυρνούσα μπας και δω καμιά ξεσκέπαστη βραχογραφία είδα ένα σωρό ρόδακες φύλλων από ένα κίτρινο κρινάκι που σίγουρα είχε ανθίσει νωρίτερα και δεν το είχα προλάβει (την Sternbergialutea). Και πιο πέρα μπρος στα πόδια μου κι ένα «σπασόχορτο», ένα κολχικό, το Colchicum pusillum.

-    «Καλέ, τι είναι αυτό;» θα με ρωτήσετε: ένα πανέμορφο φθινοπωρινό κομψότατο κρινάκι, που όπως μαρτυρά το όνομά του pusillum, είναι μικρούλι. Θα μπορούσε κάποιος να το μπερδέψει με κρόκο, αλλά ευτυχώς εύκολα μετριούνται οι στήμονές του που είναι έξι έναντι τριών του κρόκου.

Ήξερα ότι το φυτό αυτό υπάρχει στο νησί. Άλλωστε η άριστη επιστήμων Ανδριώτισσα Έλλη Σταματιάδου κι οι Sven & Britt Snogerup,  Ronald von Bothmer και Mats Gustafsson, που το 2006 δημοσίευσαν το εξαιρετικό σύγγραμμα «Floraand vegetation of Andros, Kikladhes, Greece» αναφέρουν για την έως τότε γνωστή θέση του Colchicum pusillum: «Top of hillsof Andros, onschist, 30 Oct. 1939, Davis 1015.....».

Δεν είχαν καταφέρει να το βρουν οι ίδιοι αυτό το κρινάκι γιατί είναι σπανιότατο στην Άνδρο. Και πώς να μην είναι; Αφού το μεγαλύτερο μέρος του νησιού είναι σχιστολιθικό, ενώ αυτό το κρινάκι φυτρώνει σε ασβεστόλιθους; Ασβεστόλιθους σαν κι αυτούς του οροπεδίου, εκεί όπου πριν 6000 χρόνια οι νεολιθικοί μας πρόγονοι  επέλεξαν να χτίσουν τον οικισμό τους.

Ένα ακόμα κολχικό του Στρόφιλα. Αυτό πλέον μαραμένο. (Φωτ. Εν Άνδρω).

Ποια είναι  όμως τα κολχικά; Καταρχάς έχουν δική τους οικογένεια, τα Colchicaceae (Κολχικίδες). Είναι από τα έξυπνα φυτά, που τα λέμε γεώφυτα, επειδή τη δύσκολη για αυτά εποχή του χρόνου την περνούν με τους οφθαλμούς ανανέωσής τους (τα «μάτια») κάτω από το έδαφος. Πήραν το όνομά τους από την Κολχίδα. Γιατί; Μα η Μήδεια, η διάσημη μάγισσα-δηλητηριάστρια του τόπου εκείνου, αυτή που ερωτεύτηκε σφόδρα και βοήθησε τον Ιάσονα, χρησιμοποιούσε κολχικό στις μυστικές συνταγές της.

Το κολχικό είναι ένα «φάρμακον» όπως ονόμαζαν οι αρχαίοι μας πρόγονοι και τα ιαματικά φυτά, αλλά και τα δηλητηριώδη.  Κατ’ αντιστοιχία με τις λέξεις «φάρμακο» - «φαρμάκι», που χρησιμοποιεί σήμερα ο σοφός λαός μας.   Αφού όλα τα φάρμακα μπορούν να γίνουν δηλητήρια και το αντίστροφο.  Έτσι και στα τοξικά κολχικά αποδίδονται ιδιότητες φαρμακευτικές.

Στην Ελλάδα για την ακρίβεια έχουμε 32 είδη και υποείδη κολχικών. Από αυτά τα 13 είναι ενδημικά της Ελλάδας, δηλαδή άγρια τα βρίσκουμε μόνο στη χώρα μας και πουθενά αλλού στον κόσμο. Ένα λοιπόν από τα πολλά κολχικά μας, το μικρότερο, είναι τούτο δω. Το συναντάμε στα Κύθηρα, σε κάποια από τα νησιά των Κυκλάδων και των Δωδεκανήσων, στην Κύπρο και πιθανώς στη ΝΔ Μ. Ασία. Είναι όπως είπαμε ένα γεώφυτο και έχει βολβό από όπου Οκτώβριο με Νοέμβριο ξεπετούν τα άνθη του και προς το τέλος της ανθοφορίας φυτρώνουν και τα φύλλα του. Μικρό είναι το διάστημα που μπορούμε να το θαυμάσουμε, αλλά μεγάλη η χάρη του…

Το πανοραμικής θέας οροπέδιο του αρχαίου Στρόφιλα, εκεί απ' όπου ξεκίνησαν τις πλεύσεις τους στον κόσμο οι νεολιθικοί πρόγονοι μας πριν 6.000 χρόνια. Κατι που μάς θυμίζουν οι μοναδικές στην Ευρώπη βραχογραφίες του στο τείχος του οικισμού. Εκεί ζει ξεχασμένο και το σπάνιο βότανο της Κολχίδας (φωτ. Εν Άνδρω). 

Το μικρό σπάνιο και θαυματουργό κρινάκι, που αναφέρεται στην αρχαία και μακρινή Κολχίδα, το οποίο υπάρχει και στον Στρόφιλα, είναι ένας από τους κρυφούς πλούτους του τόπου μας....