Εν Άνδρω

Του Διαμαντή Μπασαντή

"Ποιος είδε βάρκα στον Ψηλορείτη, στην Ελασσόνα λευκό πανί κι ένα καράβι από την Κρήτη να πιάνει Ξάνθη-Κομοτηνή;" Τον στίχο του σπουδαίου ποιητή Μιχάλη Γκανά σκέφτηκα αντικρύζοντας την παλιά σκουριασμένη άγκυρα στο πέτρινο στήριγμα μέσα στο οργιαστικό πράσινο των Ρεμάτων, καθώς έμπαινα στο σπίτι του σημαντικού μουσικού και παραγωγού Άγγελου Σφακιανάκη...

Ορεινοί δρόμοι της Άνδρου

Με τον Άγγελο Σφακιανάκη γνωριστήκαμε τυχαία στην Άνδρο. Ήταν τέλος Μαρτίου 2019 όταν χτύπησε το τηλέφωνο του site και ένας κύριος ευγενικός - η ευγένεια θύμιζε κάτι από Γιώργο Παπαστεφάνου με τον οποίο δούλεψα κάποτε στην ΕΡΤ - συστήθηκε και ζήτησε να γράψουμε κάτι για τις οπτικές ίνες που πέρασε η Ιντρακάτ από την Άνδρο και δεν πέρασε από τα απομονωμένα Ρέματα. Του ζήτησα στοιχεία και φωτογραφίες. Και με εντυπωσίασε η ακρίβεια και η ταχύτητα με την οποία ανταποκρίθηκε. Το όνομα του κάτι θύμιζε. Ρώτησα. Και είπε πως ήταν στους ιδρυτές της Οπισθοδρομικής Κομπανίας!...

Ξαφνιάστηκα. Ή Άνδρος πάντα εκπλήττει όσους την ψάχνουν, αλλά δεν περίμενα ποτέ πως η δεκαετία του 1980 και ένα μέρος της νεότητας μου θα... με έπαιρνε τηλέφωνο! Και θα το συναντούσα έτσι απρόσμενα... στα Ρέματα! Μιλήσαμε ώρα πολύ: για την Κομπανία, το Δίφωνο και την Ελευθερία Αρβανιτάκη, που ανακάλυψε ως μουσικός παραγωγός. Η συζήτηση ξεκίνησε ρυάκι κι έγινε χείμαρρος. Πληθωρικός ο Άγγελος ξετύλιξε χρόνια δημιουργικά. Κι έναν μουσικό και ποιητικό πολιτισμό μοναδικό... 

Ο Άγγελος έφτασε στην Άνδρο πριν 20 χρόνια. Την ερωτεύτηκε. Έφερε εδώ τα δικαιώματα του και ένα μέρος της ζωής του. Την Άνδρο είτε την ερωτεύεσαι είτε την προσπερνάς. Το ίδιο έπαθε και ο στενός φίλος του, ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος, με τον οποίο συναντήθηκε το 1974, όπως αφηγήθηκε όταν καθίσαμε για ένα τσάι του βουνού στην αυλή του.

Με την διαφορά πως ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος κατέληξε - πάνω από την Πλάκα - να ατενίζει την έξοδο του Κάβο Ντόρου και το Αιγαίο. Ενώ ο Άγγελος Σφακιανάκης βρέθηκε στα Ρέματα - κάτω από την Άρνη - να διασχίζει τους ορεινούς δρόμους της Άνδρου. Στους πρόποδες της Κουβάρας που ορθώνεται μπροστά του στα 997 μέτρα, μέσα στα σύννεφα. Πόσο δίκιο είχε ο Μιχάλης Χαλάς του Παπανεστάση, που έβαλε τίτλο στο βιβλίο του: "Άρνη, η Ελβετία της Άνδρου"!  

Τα σπίτια πεισμώνουν εύκολα σαν τα γυμνώσεις...

"Ξέρεις τα σπίτια πεισμώνουν εύκολα σαν τα γυμνώσεις..." έγραφε ο Σεφέρης στην Κίχλη. Κοιτούσα το παλιό πέτρινο σπίτι του Άγγελου στα Ρέματα. Κάποτε ανήκε στο Παπανεστάση, ιερέα της περιοχής. Τώρα ανήκε στον Σφακιανάκη. Τα σπίτια αλλάζουν ιδιοκτήτες για λόγους πολλούς. Το κοίταγα και σκεφτόμουν την ιστορία του, που κάποτε την είχα ακούσει. Και θυμήθηκα πάλι τον Σεφέρη που έγραφε στην Κίχλη: "Δεν ξέρω πολλά πράγματα από σπίτια, θυμάμαι τη χαρά τους και τη λύπη τους καμιά φορά..."

Τον Παπανεστάση τον θυμόμουν ως όνομα. Τον αναφέρει στο βιβλίο του "Άρνη, η Ελβετία της Άνδρου" ο γιός του, ο αείμνηστος Μιχάλης Χαλάς. Την βιβλική μορφή του Παπανεστάση φωτογράφησε και διέσωσε του ο μεγάλος Ανδρέας Εμπειρίκος που αγάπησε όλη την Άνδρο. Και την ιχνηλάτησε σε εποχές που ήταν πραγματική δοκιμασία να φτάσεις στην Άρνη και στα Ρέματα. Κι ήταν οξυδέρκεια και καλλιτεχνικό ένστικτο του Εμπειρίκου να δει στο πέτρινο σπίτι και στην βιβλική μορφή του Παπανεστάση κάτι από την ψυχή της Άνδρου...

Τώρα το πέτρινο σπίτι του Παπανεστάση πέρασε εδώ και χρόνια στα χέρια του Άγγελου Σφακιανάκη. Του Άγγελου που πόζαρε για μια μόνο φωτογραφία την ώρα που φεύγαμε. Στην εξώθυρα αυτός. Με ένα χείμαρρο φωτός πίσω του. "Άγγελος, εξάγγελος, μας ήρθε από μακριά..." έγραψε ο φίλος και συνεργάτης του Δ. Σαββόπουλος. Κι ο Άγγελός μας ήρθε από μακριά. Ξεκίνησε τη ζωή του από το μακρινό Κάϊρο για να καταλήξει στην Άνδρο! Και να μένει στο σπίτι αυτό που αγάπησε. Όπως ο αγάπησε τα Ρέματα και την Άρνη...

Πνευματική κληρονομία το πέτρινο σπίτι του ταπεινού γέροντα παπά και του γιού του συγγραφέα ενός βιβλίου-αναφορά για το χωριό και την Άνδρο. Και σήμερα πνευματικό καταφύγιο του μουσικού παραγωγού Άγγελου Σφακιανάκη. Ή, όπως έγραψε ο Σεφέρης: τα σπίτια πεισμώνουν εύκολα σαν τα γυμνώσεις...". Όμως το σπίτι αυτό αν και πείσμωσε πνευματικά δεν γυμνώθηκε ποτέ...

Ο Άγγελος και η γυναίκα του όχι μόνο δεν το γύμνωσαν, αλλά αντιθέτως, το έντυσαν με γούστο και το έκαναν σπίτι-σκηνικό! Να θυμίζει κάτι από τα παλιά, αλλά με φινέτσα. Και το πέτρινο σπίτι των Ρεμάτων συνεχίζει την διαδρομή του τιμώντας ο ιδιοκτήτης τον κτήτορά του. Μια λεπτομέρεια: την φωτογραφία του Παπανεστάση μας την έδειξε λίγο πριν φύγουμε ο Άγγελος καδραρισμένη πάνω από το μικρό γραφείο... 

Το έργο κι ο δημιουργός...

 Μετά από μια δίωρη επίσκεψη και μια μακρά συζήτηση που ξεκίνησε με το δίφωνο και την Κομπανία της δεκαετίας του 1980 και κατέληξε στον Παπανεστάση ζητήσαμε από τον Άγγελο να φωτογραφήσουμε κάποιες από τις μουσικές δημιουργίες του. Από τις δεκάδες παραγωγές που έχει κάνει. Έφερε ευγενικά 10 CD. Τα αποθέσαμε σε ένα ιδιότυπο υπαίθριο τραπέζι με φόντο υπέροχους μικρούς κάκτους. Δείγμα μιας λεπτεπίλεπτης αισθητικής που κυριαρχούσε μέσα κι έξω από το μικρό σπίτι... 

 

Μετά απομακρυνθήκαμε λίγο και φωτογραφίσαμε τα CD και τα κακτάκια πάνω στο πρωτότυπο υπαίθριο τραπέζι: μίγμα πέτρας και σωλήνες από σκαλωσιά οικοδομής! Κάποιοι που είναι δημιουργικοί στη μουσική και στις μουσικές παραγωγές συχνά είναι δημιουργικοί σ' ένα σπίτι. Κάποιοι που αναζητούν το πρωτότυπο στη μουσική καταλήγουν συχνά σε ένα πρωτότυπο τραπέζι. Κι μια διαδρομή που ξεκινά με την φωτογραφία μιας άγκυρας με φόντο τα καταπράσινα βουνά της Άνδρου μάλλον πρέπει να καταλήγει σ' ένα τσίγκινο ψάρι πάνω σε ένα πέτρινο τραπέζι...