(Η επανάσταση στην Άνδρο εκφράστηκε από δύο σημαντικές μορφές, του δάσκαλου του Γένους Θεόφιλου Καΐρη και του αγνοημένου εθνικού και κοινωνικού αγωνιστή  Δημητρίου Μπαλή. Τιμώντας την μνήμη σήμερα του Δημητρίου Μπαλή δημοσιεύουμε την ελάχιστα γνωστή διακήρυξη του, που μιλά για την εξέγερση στην Άνδρο. Την διακήρυξη μας την έστειλε τακτικός αναγνώστης μας – Εν Άνδρω)

Ότι απομένει σήμερα από το κάστρο του Μακροταντάλου (φωτ. από την εκδήλωση) Αρκετοί προσήλθαν στην διάλεξη του Νίκου Βασιλόπουλου στον Σύνδεσμο Ανδρίων Πειραιώς για να ακούσουν την ιστορία του κάστρου του Μακροταντάλου. Τα κυριότερα σημεία της ομιλίας (στοιχεία της οποίας ήταν από το βιβλίο του  Λατινοκρατία στην Άνδρο) ήταν:

Σήμερα στις 18:00 στη Λέσχη του Συνδέσμου Ανδρίων Πειραιώς ο κ. Νίκος Βασιλόπουλος θα ταξιδέψει τους Ανδριώτες στο Κάστρο του Μακροταντάλου και στα χρόνια της λατινοκρατίας στην Άνδρο.

  Του Αντώνη Λαζαρή Καθηγητή - Ιστορικού Ακτοπλοΐας Μια εξαιρετική φωτογραφία που δείχνει το λιμάνι της Ραφήνας στις 19 Ιανουαρίου 1947 (ημέρα βύθισης του "Χειμάρρα"). Διακρίνονται τα ψαράδικα-περιλαβητήρια (φωτ. Κ. Μεγαλοκονόμου - αρχείο Α. Λαζαρή). (Ρώτησα μια μέρα τον φίλο και συνεργάτη Αντώνη Λαζαρή για τα ψαράδικα της Ραφήνας. Τα θυμόμουν από παιδί. Ο πατέρας μου αγόραζε ψάρια όταν φτάναμε από Άνδρο. Τα τύλιγαν σε μια παλιά εφημερίδα σε σχήμα χωνίου. Ο Αντώνης μέσα σε λίγες ώρες έστειλε το παρακάτω κείμενο για τα «περαλαβητήρια». Μια ακόμα άγνωστη ιστορία για την Ραφήνα που χάραξε τις ζωές μας. – Δ.Μπ.) Ας επιστρέψουμε νοερά πολλά χρόνια πίσω στο αγνώριστο, σε σχέση με το σήμερα, λιμάνι της Ραφήνας. Οι εγκαταστάσεις του είναι υποτυπώδεις, μώλος καλά-καλά δεν υπάρχει και αυτό που δίνει ζωή στο λιμάνι είναι  οι ψαροπούλες και τα… περιλαβητήρια! Τι ήταν, όμως, αυτά τα περιλαβητήρια (παραλαβητήρια); Τα περιλαβητήρια-παράγκες ήταν, αρχικά, ξύλινες παράγκες, μικρά "μαγαζάκια", στα οποία κάθονταν οι περιλαβητές (παραλαβητές) των ψαριών.

  "Τί μπορεί να θυμάται μια φλόγα; Α θυμηθεί λίγο λιγότερο απ' ό,τι χρειάζεται, σβήνει· α θυμηθεί λίγο περισσότερο απ' ό,τι χρειάζεται, σβήνει. Να μπορούσε να μας διδάξει, όσο ανάβει, να θυμόμαστε σωστά." - Γιώργος Σεφέρης (Ο κ. Στρατής Θαλασσινός περιγράφει έναν άνθρωπο).  Ήταν μια γαλήνια νύχτα με πανσέληνο η 23η Φεβρουαρίου 2016. Πριν 33 χρόνια σαν σήμερα ήταν ένα ανταριασμένο απόβραδο όταν χανόταν το Χρυσή Αυγή στον φουρτουνιασμένο Κάβο Ντόρο. Δύο διαφορετικές στιγμές που η Άνδρος και τα γύρω νησιά και λιμάνια έζησαν πολύ διαφορετικά. Τότε μέσα στην αγωνία και στον θρήνο. Σήμερα μέσα σε περίσκεψη και μνήμη. Η αγρύπνια και το μνημόσυνο στην Πανάχραντο Οι ιερείς στην αγρύπνια/μνημόσυνο στο μοναστήρι της Παναχράντου. Μέσα σε μια κατανυκτική ατμόσφαιρα ολοκληρώθηκε στις 01:00 το πρωί η αγρύπνια και το μνημόσυνο με λίγα ζεστα λόγια για τους χαμένους ναυτικούς και επιβάτες του ΧΡΥΣΗ ΑΥΓΗ στο μοναστήρι της Παναχράντου. Στην μακρά λειτουργία παραβρέθηκαν αρκετοί συγγενείς των αδικοχαμένων ναυτικών. Ήταν εκεί ο γιός του πλοιάρχου Αντώνη Γαρδέλη, ο γιός του καμαρότου Θεοχάρη Σπυριδάκη, ο γιός και η σύζυγος του ναύτη Πολύκαρπου Χορευτή,  η γυναίκα του Περικλή Λαμπρινίδη, συγγενείς του οδηγού Μιχαήλ Κασιδώνη, ο Σίμος Λάβδας από τους ελάχιστους διασωθέντες, ο δήμαρχος και ο έπαρχος Άνδρου, τρεις αντιδήμαρχοι και δημοτικοί σύμβουλοι του Δήμου Άνδρου και πολλές δεκάδες κάτοικοι της Άνδρου. Πρώτος αριστερά στο ψαλτήρι ο γιος του Θεοχάρη Σπυριδάκη. Στο τέλος της λειτουργίας μέσα σε κλίμα συγκίνησης μίλησαν για το ναυάγιο ο πατέρας Αντώνιος Χορευτής, ο δήμαρχος Άνδρου Θεοδόσης Σουσούδης, ο ηγούμενος της Μονής πατέρας Ευδόκιμος και εκ μέρους του Εν Άνδρω ο διαχειριστής του Διαμαντής Μπασαντής. Ο έπαρχος, αν και εκκληθεί να πει δύο λόγια, δεν μπόρεσε από συγκίνηση. Αρχικά ο πατέρας Αντώνιος Χορευτής έκανε προσκλητήριο των απολεσθέντων με την βοήθεια του δημάρχου. Στη συνέχεια είπε και μερικά λόγια σε ένα εκκλησιαστικό κλίμα. Μετά ο δήμαρχος εμφανώς τρακαρισμένος έκανε μια λιτή αναφορά. Ακολούθησε ο γέροντας Ευδόκιμος θύμισε με τον δικό του τρόπο, λίγες από τις δραματικές στιγμές που έζησε εκείνη τη νύχτα η Άνδρος. Τέλος ο Διαμαντής Μπασαντής ανέφερε το πόσο συγκίνησε το αφιέρωμα για το ναυάγιο σε Άνδρο, Ραφήνα και Κάρυστο. Ιδίως στη Ραφήνα που το θεωρούσαν και δικό τους πλοίο. Και κατέληξε με μια φράση άγνωστου ηλικιωμένου σε ένα κοιμητήριο: «Όσο τους θυμόμαστε θα ζουν. Αν τους ξεχάσουμε θα πεθάνουν». Το δείπνο μετά το μνημόσυνο, ξημερώματα της 23ης Φεβρουαρίου 2016. Ο Σίμος Λάβδας, από τους ελάχιστους επιζώντες της μοιραίας νύχτας. Τότε τον έβγαλαν μισοπεθαμένο από την θάλασσα. Τώρα ήταν παρών για να τιμήσει τους χαμένους συναδέλφους και συμπατριώτες του. Η βραδιά έκλεισε με μνήμη και περίσκεψη, σε ένα ανοιχτό δείπνο στην τραπεζαρία της Μονής στο οποίο, παρά το προχωρημένο της ώρας παραβρέθηκαν περίπου 100 άτομα. Τρισάγιο και φόρος τιμής του SuperFerryII στον Κάβο Ντόρο  Πάνω από μια γαλήνια θάλασσα ο πατέρας Αντώνιος ανάγνωσε τα ονόματα των απωλεσθέντων στο ίδιο σημείο του Κάβο Ντόρο, την ίδια μέρα και σχεδόν την ίδια ώρα με αυτή του ναυαγίου. Το πλοίο με μειωμένη ταχύτητα διέσχιζε μια εντελώς διαφορετική θάλασσα.  Το SuperFerry II, εκτελώντας το απογευματινό δρομολόγιο προς Ραφήνα βρέθηκα γύρω στις 17:05 στο σημείο όπου βυθίστηκε το Χρυσή Αυγή. Στο σημείο εκείνο ο πλοίαρχος Τάσος Τρέσσος έκοψε ταχύτητα και ανήγγειλε προς τους επιβάτες το γεγονός και το τρισάγιο στην βαρδιόλα στην γέφυρα για όλους τους χαμένους του μοιραίου πλοίου. Μετά από αυτή την ανακοίνωση εκατοντάδες επιβάτες που βγήκαν στα πάνω καταστρώματα για να παρακολουθήσουν συγκινημένοι το τρισάγιο και το προσκλητήριο των νεκρών. Ο καπετάν Τάσος ανακοινώνει το στίγμα του πλοίου και το τρισάγιο.... Σε όλη την διάρκεια της σύντομης τελετής ο κόσμος παρακολουθούσε και συμμετείχε με την σιωπή του στην τελετή μνήμης. Κατά την ολοκλήρωση της τελετής το πλοίο απέτισε φόρο τιμής σφυρίζοντας, ενώ ρίφθηκαν δάφνινα στεφάνια στην μνήμη των χαμένων ναυτικών και επιβατών. Ήταν μια στιγμή βαθιάς συγκίνησης καθώς ακουγόταν το σφύριγμα του σημερινού πλοίου προς το χαμένο πλοίο της γραμμής μιας άλλης εποχής και οι ιερείς έψελναν το "Αιωνία η μνήμη". Πολλοί δάκρυσαν. Το σημερινό πλοίο "χαιρετούσε" το άλλο που κείτεται στο βυθό. Ο καπετάν Τάσος Τρέσσος απέτιε φόρο τιμής στον χαμένο συνάδελφό του Αντώνη Γαρδέλη. Οι δύο στιγμές απείχαν μεταξύ τους 33 χρόνια. Τότε ήταν μια άγρια ανταριασμένη νύχτα σήμερα ήταν ένα ειρηνικό απόβραδο. Πόσο πολύ μπορούν να απέχουν τα πράγματα στη ζωή μερικές φορές;  Ένα ρίγος διαπέρασε όλους τη στιγμή του σφυρίγματος "χαιρετισμού" του πλοίου καθώς σκέπαζε την ψαλμωδία. Οι εκατοντάδες βουβοί επιβάτες, σε όλα τα κατασρώματα της δεξιάς πλευράς του SuperFerry II θύμιζαν κάτι από χορό αρχαίας τραγωδίας...  Μέσα στη νηνεμία της σημερινής μέρας εκείνη η τρομερή βραδιά φάνταζε βγαλμένη από εφιάλτη. Ένας ήρεμος και φιλικός Κάβο Ντορός δεν θύμιζε σε τίποτα τις σκληρές σκηνές που έλαβαν χώρα σαν σήμερα πριν 33 χρόνια. Λες και η φύση απέτιε κι αυτή με τον δικό της τρόπο φόρο τιμής δίνοντας απλόχερα γαλήνη και ηρεμία για να μπορέσουν να γίνουν όλα σωστά. Μέσα σε αυτό το σκηνικό κυριάρχησε η περισυλλογή... Άλλη μια σκηνή του "χορού αρχαίας τραγωδίας", ενός ρόλου που ανέλαβαν μόνοι τους οι εκατοντάδες βουβοί επιβάτες, απλώνοντας σε όλη την δεξιά πλευρά του πλοίου...  Μακριά η Κάρυστος γλυκιά και θωπευτική. Τίποτα δεν θύμιζε εκείνη την άγρια νύχτα που έζησε η κόρη του μάγειρα Σωκράτη Καπόλα, η οποία έβλεπε με οδύνη και σπαραγμό από την Κάρυστο το πλοίο που ήταν μέσα ο πατέρας της να φλέγεται, να αναποδογυρίζει και να βουλιάζει. Κλείνουμε εδώ την περιγραφή της 23ης Φεβρουαρίου 2016 που ξεκίνησε από την παραμονή με αγρυπνία και με λιγα ζεστά λόγια στο ξημέρωμα της επετειακής μέρας ψηλά στο μοναστήρι της Παναχράντου στην Άνδρο για να καταλήξει στο τρισάγιο μνήμης και στον φόρο τιμής στον γαλήνιο Κάβο Ντόρο με το σύντομο σημείωμα της κόρης του χαμένου αρχιμάγειρα: «Γεια σας Είμαι η κόρη του μάγειρα από την Κάρυστο Σωκράτη Καπόλα.... Δεν ήρθα ποτέ στο μνημόσυνο, που κάνετε κάθε χρόνο, αν και καλέστηκα, γιατί δεν μπαίνω πια από τότε στο καράβι.... Βλέπετε εγώ είδα από το λιμεναρχείο της Καρύστου με κιάλια. .. Όλα... ακόμα και την ώρα που το πλοίο γύρισε ανάποδα... Αυτά... Δεν έμαθα ποτέ αν είδε που βρισκόταν ο αγαπημένος μου, ο λατρευτός μου πατέρας». "Εν Άνδρω"

Επιμέλεια αφιερώματος Διαμαντής Μπασαντής Το "Χρυσή Αυγή" αποπλέοντας από την Ραφήνα... (Την Τετάρτη 23 Φεβρουαρίου 2016 συμπληρώνονται 33 χρόνια από εκείνη την μοιραία νύχτα που το F/B ΧΡΥΣΗ ΑΥΓΗ βούλιαξε στον Καβο Ντόρο παρασέρνοντας στον υγρό τάφο του 28 ανθρώπους βυθίζοντας δεκάδες ανδριώτικες οικογένειες στο πένθος. Από το πλήρωμα του μοιραίου πλοίου σώθηκαν 3 άνδρες. Ο Σίμος Λάβδας, Β’ μηχανικός τότε, ήταν ένας από τους τρεις. Για πρώτη φορά αφηγείται δημόσια την συγκλονιστική ιστορία της διάσωσης του. Με το αφιέρωμα αυτό το Εν Άνδρω αποτίει φόρο τιμής σε όσους χάθηκαν, αλλά και σε όσους επέζησαν από την κόλαση της φωτιάς και της παγωμένης θάλασσας. Συνάμα το αφιέρωμα αυτό είναι μια ακόμα αναφορά ιστορία της ναυτικής Άνδρου για την οποία πολλά ακούμε, αλλά πολύ λίγα ξέρουμε – ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΜΠΑΣΑΝΤΗΣ).

Του Αντώνη Λαζαρή   Πίνακας του Μοσχάνθη από ην έκθεση στο Μπούρτζι της Καρύστου τον Αύγουστο του 2011  (α) Η δημιουργία της προβλήτας Στο εξαιρετικό βιβλίο του Θανάση Πιστικίδη «Ριζώματα, βιώματα, παθήματα» διαβάζουμε για το λιμάνι της Ραφήνας (1): «Μετά τον πόλεμο, η κίνηση του λιμανιού αυξάνεται σημαντικά. Εξαιτίας της μεγάλης δυσκολίας που παρουσίαζαν οι χερσαίες συγκοινωνίες, εμπορεύματα από τη Χαλκίδα, το Βόλο, τα νησιά, τη Θάσο, την Καβάλα, την Αλεξανδρούπολη, κ.ά. διακινούνταν μέσω του λιμανιού της Ραφήνας. Οι συνθήκες φορτοεκφόρτωσης ήταν πραγματικά πρωτόγονες. Υπήρχε μόνο μία μικρή ξύλινη σκάλα, στην οποία μπορούσαν να πλευρίσουν μόνο καΐκια. Τα εμπορεύματα περνούσαν όλα από την πλάτη των εργατών λιμένος πάνω από ένα μαδέρι, με εξαίρεση μόνο τα μεγάλα ζώα, τα οποία τα έριχναν με το βίντζι στη θάλασσα κι αυτά έβγαιναν κολυμπώντας. Από εκθεση φωτογραφιών της παλιάς Ραφήνας. Γίνονταν, συνεχώς πολλές διαμαρτυρίες και ενέργειες για να γίνουν κάποια έργα στο λιμάνι και να φτιαχτεί δρόμος που να οδηγεί στο λιμάνι. Και παρόλο που το κράτος  εισέπραττε μεγάλα χρηματικά ποσά από τη διακίνηση αυτού του όγκου των εμπορευμάτων. Στην εξέλιξη του λιμανιού της Ραφήνας αντιδρούσε ο Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς, ο περίφημος Ο.Λ.Π., καθώς και το Εμπορικό Επιμελητήριο του Πειραιά. Και αυτό κράτησε όλα τα προπολεμικά, τα κατοχικά και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Και, επιτέλους,  το 1946 και επί προεδρίας του Κυριάκου Δρακούλη στο Λιμενικό Ταμείο και του Χρυσού Σταυρίδη στην Κοινότητα  και ύστερα από μεγάλες προσπάθειες, το Δημόσιο παραχώρησε ένα βυθισμένο τσιμεντόπλοιο στο Πέραμα, γερμανικής κατασκευής που θα αποτελέσει την πρώτη σωστή προβλήτα του λιμανιού της Ραφήνας». Αεροφωτογραφία των αρχών  της δεκαετίας του '70, πριν την επέκταση. Φωτογραφικό Αρχείο: Στάθη Δημητρακού  Η προβλήτα-τσιμεντόπλοιο κυριαρχούσε στο λιμάνι μέχρι τη δεκαετία του΄70, οπότε πραγματοποιήθηκε η επέκταση του λιμανιού. Η άφιξή του πυροδότησε την ανάπτυξη. Το τσιμεντόπλοιο του Περάματος αποτέλεσε την προβλήτα-μαγιά, από την οποία προέκυψε το σημερινό λιμάνι μέσα από διαδοχικές και περιπετειώδεις ζυμώσεις.   (β) Η γέννηση του τσιμεντόπλοιου 1947: η Ραφήνα πριν το τσιμεντόπλοιο. Όλα ξεκινούν στη Γερμανική Σκάλα (2), στο Πέραμα, όπου οι δυνάμεις Κατοχής έστησαν από το 1942 ένα διαφορετικό ναυπηγείο χρησιμοποιώντας το ενισχυμένο σκυρόδεμα (τσιμέντο) ως πρώτη ύλη ναυπήγησης μικρών μεταφορικών πλοίων.  Εξαιτίας του πολέμου υπήρχε μεγάλη έλλειψη μετάλλων για την κατασκευή των σιδερένιων ελασμάτων των πλοίων. Για το λόγο αυτό κατέφυγαν στη λύση του τσιμέντου.  Σύμφωνα με όσα μας ανέφερε ο ναυπηγός Κωνσταντίνος Φιλίππου (3) (Μάϊος 2009), το  σχέδιο της κατασκευής τσιμεντόπλοιων στο Πέραμα προτάθηκε  το 1942 από γερμανό αξιωματικό, ο οποίος ήταν ναυπηγός. Ο γερμανός επιδίωκε με το σχέδιο αυτό να αποφύγει την μετάθεσή του στο ρωσικό μέτωπο. Το σχέδιο, όμως, με τα τσιμεντόπλοια δεν καρποφόρησε, καθώς λίγα ήταν τα τσιμεντόπλοια που κατάφεραν, τελικά, να ταξιδέψουν. Οι κακοτεχνίες είχαν ως αποτέλεσμα τα περισσότερα από αυτά να καταλήξουν στο βυθό του Περάματος. Και ο γερμανός αξιωματικός δεν απέφυγε, τελικά,  το ρωσικό μέτωπο.  (γ) Η έλευση του τσιμεντόπλοιου 1948: το τσιμεντόπλοιο μόλις έχει φτάσει στην Ραφήνα. Τα αμπάρια του είναι ακόμα ανοικτά.  Αρστερά το Κάρυστος έχει σαλπάρει. Φωτογραφία  Ιουλίου Δαρμίκη.  Το τσιμεντόπλοιο ρυμουλκήθηκε από το Πέραμα μέχρι τη Ραφήνα με ρυμουλκό του Μάτσα τον Φεβρουάριο του 1948. Στην αρχή τα τέσσερα αμπάρια του τσιμεντόπλοιου ήταν ανοιχτά, αποτελώντας αγαπημένο παιχνίδι για τα παιδιά Λίγο καιρό μετά τα έκλεισαν και το πλοίο «μετασκευάστηκε» σε κανονική προβλήτα. Κάποια στιγμή, μάλιστα, στη δεκαετία του ’50 άρχισε να λειτουργεί και μία ταβέρνα στην πλώρη του τσιμεντόπλοιου με λίγα τραπεζάκια στο καμπούνι και κάποια ακόμα έξω στο κατάστρωμα. Η εικόνα ήταν γραφική, αλλά όταν είχε θάλασσα οι πελάτες έπαιρναν, αναγκαστικά, και ένα μικρό μπάνιο. Η ταβέρνα αυτή ανήκε στον Ασημάκη Καλπάκη, ο οποίος αργότερα άνοιξε την ταβέρνα που υπάρχει ακόμα και σήμερα «Του Ασημάκη τα Καβούρια». (δ) Το λιμάνι της Ραφήνας τη δεκαετία του ΄50 και ο Βασίλης Τσιτσάνης   Ο Β. Τσιτσάνης στη δεκαετία του 1950 Το λιμάνι της Ραφήνας είναι γεμάτο με τράτες το χειμώνα και γρι-γρι το καλοκαίρι. Δεκάδες καΐκια δένουν καθημερινά στο παλιό λιμάνι. Οι βάρκες γεμίζουν καθημερινά το γραφικό λιμανάκι. Ο πάγος, τα τελάρα, τα δίχτυα, οι φωνές συνθέτουν ένα μοναδικό σκηνικό. Το μόνο μεγάλο ακτοπλοϊκό πλοίο είναι το «Κάρυστος» του Ιωάννη Τόγια, το «Καρυστάκι»,  που συνδέει καθημερινά τη Ραφήνα με την Κάρυστο και την Άνδρο. Καΐκια ιστορικά εκτελούν τη συγκοινωνία με τα Στείρα, το Μαρμάρι και την Κάρυστο. Το «Βασίλισσα Φρειδερίκη», το «Φανερωμένη», το «Αγγέλικα». Ο ανταγωνισμός ήταν μεγάλος.  Στην πλώρη του τσιμεντόπλοιου ο Ασημάκης Καλπάκης λειτουργεί την περίφημη ταβέρνα. Στους θαμώνες της συμπεριλαμβανόταν συχνά ο μεγάλος Βασίλης Τσιτσάνης. Όπως μας είπε χαρακτηριστικά ο Ηλίας Δημοτιανίδης (4), παλιός κάτοικος της Ραφήνας, «ο Τσιτσάνης είχε πάρε δώσε με τον Ασημάκη Καλπάκη και ερχόταν συχνά στη Ραφήνα εκείνη την εποχή και τραγουδούσε στο μαγαζί του Αρτέμη Μπενάκη στο λιμάνι». Τα "Καβουράκια". Τραγουδά η Μαρίνα Νίνου και ο Βασίλης Τσιτσάνης, δεκαετία 1950 Συχνά μετά τα γλέντια στου Μπενάκη κατέληγαν στην ταβέρνα στο τσιμεντόπλοιο. Λέγεται ότι κάποια μέρα που ο καιρός ήταν φρεσκαρισμένος στη Ραφήνα, ο Βασίλης Τσιτσάνης «αποκλείστηκε» στην ταβέρνα του Ασημάκη, καθώς εξαιτίας του καιρού δεν μπορούσε να φύγει από την ταβέρνα.Καθόλου τυχαίο πως πολλές φορές το κύμα παρέσερνε στη θάλασσα όσους αψηφούσαν τη δύναμή του. Μια τέτοια μέρα λέγεται ότι ο Τσιτσάνης είδε κάποιο καβουράκι στην άκρη του μώλου και έτσι εμπνεύστηκε το τραγούδι που αποτελεί από το 1953 που γράφτηκε το πιο εμβληματικό τραγούδι για τη Ραφήνα. (ε) Τα παραλαβητήρια Ζωγραφική απεικόνιση εμπνευσμένη από μια παλιά φωτογραφία του λιμανιού της Ραφήνας του 1952. Η φωτογραφία πρέπει να είναι τραβηγμένη από τον Αλέξανδρο Τομπάζη. Στους παλιούς η εικόνα του παλιού γραφικού λιμανιού της Ραφήνας έχει αποτυπωθεί ανεξίτηλη στη μνήμη τους. Στο λιμάνι κυριαρχούν τα περίφημα παραλαβητήρια, ή περιλαβητήρια που μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’50 ήταν παράγγες που τις χρησιμοποιούσαν οι «περιλαβητές» των ψαριών που τα προωθούσαν στη συνέχεια στην Κεντρική Αγορά. Στα τέλη της δεκαετίας του ’50 με αρχές της δεκαετίας του ’60 χτίστηκαν τα μαγαζιά που υπάρχουν σήμερα στο λιμάνι. Τα μαγαζιά στο λιμάνι έχουν φτιαχτεί, 1959. Τα παραλαβητήρια μετατράπηκαν σε μαγαζιά. Χτίστηκαν από την «εταιρεία» που αποτελούσαν ο Σωτήρης Κανσός, ο Ευστράτιος Αρβανιτίδης και ο Ευστράτιος Καλεμκερής που δούλευαν μαζί ως εργολάβοι. Τα μαγαζιά αυτά θα μετατραπούν σιγά-σιγά τα επόμενα χρόνια σε εστιατόρια, καφενεία, πρακτορεία και μπαρ. (στ) Το «Κάρυστος» και η γραμμή της Άνδρου Το πλοίο αυτό ναυπηγήθηκε το 1902 και το 1947 αγοράστηκε από τον Ιωάννη Τόγια και πήρε το όνομα της ιδιαίτερης πατρίδας του. Όταν έφτασε στον Πειραιά χρησιμοποιούσε ως καύσιμο το κάρβουνο. Τον χειμώνα του 1947 μετασκευάστηκε σε πετρελαιοκίνητο και ξεκίνησε δρομολόγια στη γραμμή Ραφήνας-Καρύστου-Γαυρίου.      Φωνή της Άνδρου. Διαφήμιση.  Κάθε Δευτέρα-Τετάρτη-Πέμπτη-Σάββατο και Κυριακή αναχωρούσε από το Μπατσί και το Γαύριο για τη Ραφήνα. Και κάθε Δευτέρα-Τρίτη-Τετάρτη –Παρασκευή και Σάββατο αναχωρούσε από τη Ραφήνα για Κάρυστο-Γαύριο-Μπατσί.       Διαφημίσεις στην εφημερίδα Φωνή της Άνδρου του Δ. Καραουλάνη. Πρώτα μεταπολεμικά χρόνια.   Κάπου στα 1954 το πλοίο αναχωρούσε κάθε Δευτέρα-Τετάρτη στις 12:00 και κάθε Σάββατο, στις 14:00 για Κάρυστο-Γαύριο-Μπατσί. Κάθε Τρίτη και Πέμπτη, στις 14:00 κατ’ ευθείαν για Γαύριο-Μπατσί. Και κάθε Πέμπτη, στις 15:00 για Κάρυστο.      Όσο περνούσαν τα χρόνια τα δρομολόγια οι μέρες μεταβάλλονταν, αλλά το πλοίο χρόνο με το χρόνο κέρδιζε τους επιβάτες της Άνδρου. Το ταξίδι από τον Πειραιά για την Άνδρο διαρκούσε κοντά δέκα ώρες. Το πλοίο προσέγγιζε στην Τήνο, τη Μύκονο, τη Σύρο και τελευταίο λιμάνι ήταν η Άνδρος. Αντίθετα, μέσω Ραφήνας, το ταξίδι από τη Χώρα της Άνδρου μέχρι την Αθήνα διαρκούσε πέντε ώρες όπως φαίνεται και στην διαφήμιση της Φωνής της Άνδρου, που εξέδιδε στην Χώρα ο Δημήτρης Καραουλάνης.  (η) Κωνσταντίνος και Στέφανος Τόγιας Στις 6 Αυγούστου 2011 είχαμε τη χαρά να συναντήσαμε στο Μπούρτζι της Καρύστου τον Κωνσταντίνο και τον Στέφανο Τόγια, τους δύο γιους του Ιωάννη Τόγια, του ιδρυτή της Ατμοπλοΐας Ι. Τόγια. Μας περιέγραψαν με μεγάλη νοσταλγία την άφιξη και τη δρομολόγηση του «Κάρυστος». Το"Κάρυστος" δεμένο στο τσιμεντόπλοιο. Φωτογραφία του Ιούλιου Διρμίκη. Αφορμή για τη συνάντηση αποτέλεσε η έκθεση φωτογραφίας του Γιώργου Λυκουρόπουλου για το βιβλίο του "Κυκλάδες - Ταξίδι στο Χρόνο - Ατμοπλοΐα Τόγια". Εκείνο το ζεστό βράδυ το "Κάρυστος" (το αγαπημένο "Καρυστάκι") και το"Μοσχάνθη" έπλεαν ξανά σε μια θάλασσα μνήμης και νοσταλγίας. (θ) Η Ατμοπλοΐα Ευάγγελου Τόγια Μετά τα μέσα της δεκαετίας του ’50 η Ατμοποΐα Τόγια αντιμετώπισε σοβαρά οικονομικά προβλήματα που οδήγησαν στην πώληση του «Κάρυστος» στον αδελφό του Ιωάννη Τόγια, τον Ευάγγελο Τόγια. Το «Κάρυστος» μετονομάστηκε σε «Κωνσταντίνος» ταξιδεύοντας για ένα ακόμα χρόνο στη γραμμή Ραφήνας-Καρύστου-Άνδρου. Στα τέλη της δεκαετίας του ’50 ο Ευάγγελος Τόγιας δρομολογεί το θρυλικό «Μοσχάνθη» για Καρυστο-Άνδρο-Τήνο (5).    Το σήμα του Τόγια Το 1960 δρομολογείται το «Ρένα» από τη Ραφήνα για λογαριασμό της Ατμοπλοΐας Ευάγγελου Τόγια. Και το 1963 το «Μοσχάνθη»και το «Ρένα» θα περάσουν στην πλοιοκτησία του καπετάν-Γιώργη  του Φραγκουδάκη (6). (ι) Το «Ρένα» Φωτογραφία του Στέλλα 1958-59 από κάδρο σε εστιατόριο της παραλίας Καρύστου. Το "Ρένα" ταξίδευε, κυρίως, από Ραφήνα για Μαρμάρι-Κάρυστο-Μπατσί και Τήνο. Το πλοίο ταξίδεψε μέχρι το 1963 με τα σινιάλα του Ευάγγελου Τόγια και μετά το 1963 σινιάλα του καπετάν-Γιώργη Φραγκουδάκη, ο οποίος ήταν και ο καπετάνιος του πλοίου σε αυτήν την περίοδο. Το «Ρένα» είχε περάσει ξανά από το λιμάνι της Ραφήνας. Το 1957-1958 το πλοίο ταξίδευε από Ραφήνα για Κάρυστο και Μαρμάρι με το όνομα "Ναυτίλος" και τα σινιάλα του Αρκουλή. Ένα ακόμα πλοίο που πέρασε από τη Ραφήνα ήταν και το"Στέλλα", το μετέπειτα «Πανορμίτης» που ταξίδεψε στα Δωδεκάνησα. Το «Στέλλα», το οποίο αντικατέστησε το «Ναυτίλος», έφερε χαρακτηριστικά ένα αστέρι στην τσιμινιέρα του. (ια) Το τέλος της παλιάς εποχής Το "Μοσχάνθη"στο λιμάνι της Ραφήνας τον Ιούλιο του 1961. Φωτογραφία της Ιωάννας Χατζή. Το λιμάνι χρόνο με το χρόνο μεταλλάσσεται ολοένα και περισσότερο σε επιβατηγό. Οι μηχανότρατες, οι πεζότρατες, τα γρι-γρι θα "εκδιωχθούν" από τις εξελίξεις που τρέχουν χωρίς σταματημό. Αλλά σύντομα θα λήξει και η εποχή με τα ποστάλια που μεταφέρουν μόνο επιβάτες. Το Ρένα δεμένο στο τσιμεντόπλοιο. Από το εξώφυλλο του περιοδικού "ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ" (Απρίλιος 1965). Η φωτογραφία είναι του Αντώνη Σοφιανού. Το 1965 ο Κεφαλλονίτης πλοιοκτήτης, Παγουλάτος, θα δρομολογήσει το «Έλενα Π.», πρώτο κλειστό επιβατηγό/οχηματαγωγό από το λιμάνι της Ραφήνας για Άνδρο και Τήνο. Το 1965 κλείνει, οριστικά, το κεφάλαιο της «Μοσχάνθης» και ξεκινά το κεφάλαιο του «Έλενα Π. Το παλιό γερμανικό ναρκαλιευτικό ξεκίνησε την νέα εποχή για το λιμάνι της Ραφήνας. Ένα χρόνο μετά, το 1966, θα προστεθεί στη γραμμή το «Μεγαλόχαρη» του Βακιρτζή. Το πλοίο αυτό δρομολογήθηκε, αρχικά, στη γραμμή Πάτρας-Πόρου Κεφαλληνίας και Πάτρας-Σάμης Κεφαλληνίας με το όνομα «Άννα Μαρία». Το σχέδιο αυτό δεν πέτυχε και το πλοίο μεθόρμισε στη Ραφήνα. Αυτά, όμως, θα τα δούμε την επόμενη εβδομάδα.   ΠΗΓΕΣ: Πηγή 1: Θανάση Πιστικίδη «Ριζώματα, βιώματα, παθήματα, Πηγή 2:  Γιάννης Γαβρίλης «Τσιμεντόπλοια», Περιοδικό «ΕΦΟΠΛΙΣΤΗΣ», τεύχος 4, Ιούνιος 1993. Πηγή 3: Προσωπική συνέντευξη με τον ναυπηγό Κωνσταντίνο Φιλίππου (Μάϊος 2009). Πηγή 4: Προσωπική συνέντευξη με τον Ηλία Δημοτιανίδη (Ιούλιος 2011). Πηγή 5: "Κυκλάδες - Ταξίδι στο Χρόνο - Ατμοπλοΐα Τόγια" του Γιώργου Λυκουρόπουλου (Εκδόσεις «Φωτογραφείο Καρύστου») Πηγή 6: Συνέντευξη με την Ολυμπία Παξινού (Νοέμβριος 2014).

Του Γιάννη Πίππα Από εκδήλωση του Φιλοπρόοδου Όμιλου με θέμα τον Αντριομαχαλά της Χάλκης στο Γαύριο παρουσία ακροατηρίου (2013, φωτο: Εν Άνδρω).               Μετά τη φυγή του ελληνικού πληθυσμού από τη Χάλκη και την Πόλη, αρκετοί είναι αυτοί που ζουν στην Αθήνα σήμερα και έχουν συνείδηση του γεγονότος ότι κατάγονται από την Άνδρο. Θα παρατεθούν λίγα ονόματα, αλλά και στοιχεία όσων κατέστη δυνατόν να εντοπισθούν.

Του Γιάννη Πίππα   Ο Ανδριομαχαλάς στην Χάλκη των Πριγκηπονήσων σήμερα. Ο Αντριομαχαλάς είναι μια μοναδική εξιστόρηση του Γιάννη Πίππα της παρουσίας των Ανδριωτών στην Χάλκη. Μια παρουσία που  συνδέθηκε  με τον κορθιανής καταγωγής ηγούμενο (από τη γενιά των Πασαδαίων) Σαμουήλ τον Κωφό που κάλεσε κορθιανούς πετράδες-κτιστάδες για την ανοικοδόμηση της Μονής της Αγίας Τριάδος και της Θεολογική Σχολή της Χάλκης το 1772. Οι κορθιανοί πετράδες ίδρυσαν τον Αντριομαχαλά κάτω από τη Θεολογική Σχολή. Παρουσιάζουμε σήμερα αυτή την μοναδική ιστορία στο Εν Άνδρω.