Επιμέλεια αφιερώματος: Ι.Π. - Άλκης    Ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδος. Ο Καποδίστριας στην Ελλάδα O Καποδίστριας ξεκίνησε από τη Μάλτα στις 2 Ιανουαρίου 1828 με κατεύθυνση την Αίγινα, όπου και η έδρα τότε της Αντικυβερνητικής Επιτροπής.  Το πλοίο «Γουώρσπαϊτ»  όμως, που τον μετέφερε, εμποδίστηκε από αντίθετο άνεμο και στις 6 Ιανουαρίου 1828 κατέφυγε στον Αργολικό Κόλπο.

Γράφει ο Δημήτρης  Σταυρόπουλος   Το Τριχωνίς στην Τυνησία κατά την διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου Στην ναυτική ιστορία υπάρχουν πλοία που «έζησαν» μια όμορφη και ήρεμη ζωή. Ταξίδεψαν σε ήρεμες θάλασσες με καλούς καπετάνιους, δεν είχαν ατυχήματα ή μηχανικά προβλήματα, διήνυσαν χιλιάδες μίλια και όταν γέρασαν, ξαπόστασαν σε κάποιο ήσυχο αγκυροβόλιο. Υπάρχουν άλλα όμως, που δεν είχαν την ίδια τύχη. Μπορεί να βρέθηκαν στις φλόγες ενός πολέμου, να βομβαρδιστήκαν, να κάηκαν, να ναυάγησαν, αλλά έμειναν στον αφρό και συνέχισαν να ταξιδεύουν προσφέροντας ανεκτίμητες υπηρεσίες στην κοινωνία! 

Γράφει ο Γιάννης Πίππας   Πίνακας για τη ναυμαχία της Άνδρου του 1790 με τον Λάμπρο Κατσώνη Αγαπητέ Διαμαντή, Ανταποκρινόμενος  στο κάλεσμά σου για συμμετοχή στον εορτασμό της επετείου των 200 ετών  από το ’21 σου, στέλνω απόσπασμα από το άρθρο μου που δημοσίευσα στο «Νήσος Άνδρος» το καλοκαίρι του 2017 με τον τίτλο «Ναυμαχίες της Άνδρου». Το απόσπασμα αυτό επιπλέον εμπλουτισμένο  με στοιχεία, αλλά και με φωτογραφίες μπορείς να το αναρτήσεις  στο «Εν Άνδρω». Γιάννης Πίππας

 Γράφει ο Ι.Π. - Άλκης       Εικόνες και "άρωμα" μιας άλλης εποχής αποπνέουν κιτρινισμένα έγγραφα, βγαλμένα από αρχεία συμβολαιογράφων ή φυλαγμένα ευλαβικά από απογόνους ανθρώπων, που έφυγαν από τη ζωή χρόνια πριν. Χαρτιά πολυκαιρισμένα, που άλλοτε προκαλούν γέλιο και άλλοτε σκεπτικισμό.

Το σχέδιο της κωμοπόλεως Γαυρίου 1849  Ο φιλοτελιστής αναγνώστης Αριστείδης Μανταδέλης έστειλε άρθρο του επίσης φιλοτελιστή ανδριώτη Γιάννη Νταή από το Μπατσί, που είχε δημοσιευτεί στο περιοδικό "ΓΡΑΜΜΑΤΟΣΗΜΟ". Το άρθρο αναφέρεται στην ιστορία του Γαυρίου και δίδει μια σειρά στοιχεία, αν και οι ορισμένες εξηγήσεις του περιέχουν αναχρονισμούς. Όμως τα ντοκουμέντα που παρατίθενται είναι ενδιαφέροντα και δίδουν στοιχεία για την πληθυσμιακή, οικιστική και κοινωνική κατάσταση του νησιού μεταξύ 1833 και 1861.

  Το ανδριώτικο μπρίκι «Λεωνίδας», 194 τόνων, ζωγραφισμένο από τον G. Luzze στη Βενετία το 1861. Το πλοίο, που ναυπηγήθηκε το 1845 στην Ερμούπολη από τον Ιωάννη Κουφουδάκη και κόστισε 32.000 δρχ, ήταν αρχικά ιδιοκτησίας του Αντώνιου Μωραΐτη. (Φωτ. Ιστιοφόρα της Άνδρου)

‘Eρευνα και ανάλυση Ι.Π.-Άλκης   (Μια εντυπωσιακή έρευνα και ανάλυση επιχείρησε ο συνεργάτης μας Ι.Π. - Άλκης για την μεγάλη "αιμορραγία" νέων ανδρών και γυναικών τα χρόνια της πρώτης "μεγάλης φυγής" (1910-1960) από την Άνδρο και τις Κυκλάδες προς την Αθήνα. Νέοι που έφυγαν για δουλειά και ακολούθησαν οι γονείς τους. Νέες που ακολούθησαν την οικογένεια. Κυκλαδίτες που αναζήτησαν σύντροφο και μια νέα ζωή στην Αθήνα. Νησιά με περιορισμένους πόρους που σταδιακά εγκαταλείφθηκαν από τους νέους αρχικά και τις οικογένειες τους στη συνέχεια. Ανάμεσα τους - στις πρώτες θέσεις - η Άνδρος! Κάπως έτσι οι Κυκλαδίτες έφτασαν στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα να αποτελούν το 10% της Αθήνας! Την ίδια εποχή η Άνδρος βλέπει και ένα μέρος των νέων της να μεταναστεύει για την Αμερική. Βοήθησαν τα ταξίδια και τα καράβια ενός κατ' εξοχή ναυτικού νησιού. Έτσι η Άνδρος "αιμορραγεί" διπλά. Ο Ι.Π. - Άλκης μελετά την μετακίνηση των νέων που παντρεύονται στην Αθήνα και στήνουν εκεί το νέο σπιτικό τους κρατώντας τις αναμνήσεις τους από το νησί της γέννησης και της καταγωγής τους. Η έρευνα αυτή εξετάζει και παρουσιάζει με στοιχεία μια από τις "διαδρομές" της Άνδρου στον χρόνο. Διαβάστε την και θα καταλάβετε πολλά για το νησί μας... ΕΝ ΑΝΔΡΩ)

  Είναι το παλιότερο - εν ζωή - πλοίο της ακτοπλοΐας. Ανασύρει μνήμες και αναμνήσεις μιας άλλης εποχής, πιο ανέμελης, πιο όμορφης και πιο αγνής! Θύμησες από ξέγνοιαστες καλοκαιρινές διακοπές, σχολικές εκδρομές, φοιτητικές μικρές αποδράσεις, νεανικούς έρωτες… Απλωμένοι στο κατάστρωμα με τον ήλιο να σου καίει το πρόσωπο και την γεύση της αλμύρας στο στόμα από τον αφρό των κυμάτων του Σαρωνικού, όλοι οι ταξιδιώτες μια συντροφιά. Τι πιο όμορφο… Τα χρόνια πέρασαν, και εμείς μεγαλώσαμε. Ακόμα όμως θυμόμαστε την μυρωδιά του και τον ήχο των μηχανών του, όπως και τον ναυτικό πράκτορα στο μουράγιο στον Πειραιά μπροστά στην σκάλα να φωνάζει: Ένα δεκάρικο για Αίγινα και μια μακαρονάδα δώρο!... Η «Νεράιδα» ωστόσο, είναι ακόμα αγκυροβολημένη στο Φάληρο φρεσκοβαμμένη με τα μπρούντζα της να γυαλίζουν, λες και είναι έτοιμη να λύσει ξανά κάβους! Με ιστορία 82 ετών το καλλίγραμμο σκαρί, είναι μέρος της σύγχρονης ναυτικής ιστορίας και παράδοσης. Αγαπήθηκε πολύ και για αυτό δεν κατέληξε σε κάποιο διαλυτήριο με σκουριασμένες λαμαρίνες να το κόβουν σε κομμάτια.  Η οικογένεια του καπετάν Γιάννη Λάτση, το θεωρούσε πάντα ένα αγαπημένο βαπόρι, και το έσωσε. Και όχι μόνο αυτό, αλλά το μετέτρεψε σ ένα μικρό αλλά εμβληματικό πλωτό μουσείο, με πλήθος ιστορικά και φωτογραφικά ντοκουμέντα.  Η ΠΟΛΥΤΑΡΑΧΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Το πλοίο με το όνομα Laurana κατασκευάστηκε στα ναυπηγεία Cantieri Navali del Quarnaro στο τότε ιταλικό Fiume (σημερινή Rijeka της Κροατίας) μεταξύ των ετών 1938-1939. Αμέσως μετά τη ναυπήγησή του χρησιμοποιήθηκε για την εξυπηρέτηση ακτοπλοϊκών δρομολογίων στα λιμάνια της Αδριατικής.  Με το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το πλοίο συμμετείχε στις πολεμικές επιχειρήσεις ως διασωστικό, καθώς ήταν ένα γρήγορο και ευέλικτο σκαρί, που μπορούσε εύκολα να μεταβαίνει σε ναυάγια και να περισυλλέγει διασωθέντες και τραυματίες, προκειμένου να τους μεταφέρει στα πλωτά νοσοκομεία του ιταλικού ναυτικού. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι στο τέλος του πολέμου είχαν χαθεί τα υπόλοιπα έξι διασωστικά και πλωτά νοσοκομεία και μόνο το Laurana διασώθηκε, παρόλο που καταλήφθηκε από πλοία του βρετανικού στόλου κοντά στη Μάλτα. Για τα επόμενα χρόνια μέχρι το τέλος του 1949, χρησιμοποιήθηκε στην ακτοπλοϊκή σύνδεση Μάλτας-Συρακουσών. «ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ ΤΟ ΔΕΛΦΙΝΙ» Ο Γιάννης Λάτσης αγόρασε το Laurana τον Δεκέμβριο του 1949 από μαλτέζικη ακτοπλοϊκή εταιρεία και στις αρχές του επόμενου έτους σάλπαρε για πρώτη φορά στον Αργοσαρωνικό με το όνομα που είχε λάβει από τους Ιταλούς ιδιοκτήτες της δέκα περίπου χρόνια πριν. Βαπτίστηκε «Νεράιδα» από τον Νικόλαο Πλαστήρα, σε τελετή που πραγματοποιήθηκε στο λιμάνι της Ύδρας και μετά από ονομαστική ψηφοφορία που πραγματοποιήθηκε εν πλω. Συνηθέστερο δρομολόγιο του πλοίου ήταν Πειραιάς - Αίγινα - Μέθανα - Πόρος - Ύδρα - Ερμιόνη - Σπέτσες, ενώ πολλές φορές έδενε στο Λεωνίδιο και τη Μονεμβασιά, αλλά και στο Ναύπλιο, τη Σαλαμίνα και την Επίδαυρο. Εκτός από τα τακτικά δρομολόγια, στο κατάστρωμα του «Νεράιδα» φιλοξενήθηκαν κοινωνικές εκδηλώσεις, νυχτερινές κρουαζιέρες και χοροεσπερίδες.  Στα 25 περίπου χρόνια των δρομολογίων του στον Αργοσαρωνικό είχε την ευκαιρία να πρωταγωνιστήσει, τις δεκαετίες του 1950 και του 1960, σε πλήθος ελληνικών ταινιών αλλά και το 1957 στη χολιγουντιανή παραγωγή «Το Παιδί και το Δελφίνι» του Jean Negulesco, με πρωταγωνιστές τη Sophia Loren, τον Alan Ladd και τον Clifton Webb. Το «Νεράιδα» παρέμεινε παροπλισμένο στην Ελευσίνα για πάνω από 30 χρόνια. Ο ιδιοκτήτης του, Γιάννης Λάτσης, δεν έστειλε ποτέ το σκαρί στα διαλυτήρια, καθώς είχε μια ιδιαίτερη συναισθηματική σύνδεση με αυτό. Το 2007, τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατό του, η οικογένειά του αποφάσισε την ανακατασκευή και μετατροπή του πλοίου σε πλωτό μουσείο.  Τον Σεπτέμβριο του 2007, το πλοίο φορτώθηκε στο φορτηγό πλοίο βαρέων μεταφορών Maria, για να οδηγηθεί στο ναυπηγείο NCP στο Sibenik της Κροατίας, λίγες εκατοντάδες χιλιόμετρα νοτιότερα από την πόλη όπου γεννήθηκε, τη Rijeka. Οι εργασίες διήρκεσαν περίπου 3 χρόνια. Τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό ανέλαβε το γραφείο Patterson Buxton Consultants του Λονδίνου, την κατασκευή των εσωτερικών χώρων η γερμανική εταιρεία Metrica Interior και τη μουσειολογική μελέτη η καθηγήτρια Αλεξάνδρα Μπούνια. Τον Απρίλιο του 2010, οι εργασίες ολοκληρώθηκαν και, μετά από τις απαραίτητες δοκιμές και ελέγχους, το «Νεράιδα» ξεκίνησε το ταξίδι της επιστροφής του στα ελληνικά νερά.  Σ.Δ.        

Επιμέλεια έρευνας: ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΜΠΑΣΑΝΤΗΣ   Ενδεικτική διαχρονική εξέλιξη του πληθυσμού της Άνδρου από τον 19ο μέχρι τον 21ο αιώνα. Η έρευνα ξεκίνησε από έναν πίνακα του πληθυσμού των νησιών των Κυκλάδων που μάς έστειλε ο ανταποκριτής μας στην Τήνο Γιάννης Βιδάλης. Ο πίνακας είχε δημοσιευτεί στο προφίλ του Κώστα Δανούση στο facebook στην Τήνο. Στη συνέχεια ψάξαμε τις απογραφές όπως αυτές αποτυπώνονται στο υπουργείο Εσωτερικών από το 1951 μέχρι το 2011. Και ψάξαμε και στα στοιχεία της Eurostat για τους κατοίκους των νησιών όπως τους έχει καταγράψει η Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία. Με τα στοιχεία αυτά συνθέσαμε ένα διάγραμμα που είναι εξόχως χαρακτηριστικό γιατί αποτυπώνει διαχρονικά το σύνολο της δυναμικής, αλλά και της σταδιακής πτώσης του νησιού κατά τις δεκαετίες του τουρισμού στην Ελλάδα. Με δεδομένο πως η Άνδρος υπήρξε πρωτοπόρος στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και αρχές του 1970 και στον τουρισμό βλέπουμε από την πληθυσμιακή αποκλιμάκωση πως βρέθηκε να ακολουθεί ασθμαίνοντας τα άλλα νησιά. Ακολούθως ψάξαμε και στην ιστοσελίδα pagenews.gr βρήκαμε ακόμα περισσότερα διαχρονικά στοιχεία για τον πληθυσμό και τις διοικητικές διαιρέσεις της Άνδρου μέχρι σήμερα. Τέλος, από το δεύτερο μέρος του βιβλίου ιστορίας "Η Άνδρος μέσα στον Χρόνο" (Β' Έκδοση 2015) που γράψαμε υπό τον τίτλο "Διαδρομές της Άνδρου" παραθέσαμε επιλεκτικά μερικά αποσπάσματα για τον πληθυσμό και την οικονομία του νησιού από τον 17ο μέχρι τον 20ο αιώνα. Έτσι έχουμε και μια ιστορική θεώρηση της εξέλιξης του νησιού. Και βεβαίως έχουμε μια καλύτερη θεώρηση των πραγμάτων σε βάθος χρόνου.  Όπως φαίνεται από τον παραπάνω ιστορικό πίνακα η Άνδρος λίγο πριν την Επανάσταση του 1821 ήταν το τρίτο πολυπληθέστερο νησί των Κυκλάδων με 16.000 κατοίκους. Η γειτονική Τήνος ήταν το πολυπληθέστερο και έφτανε τους 28.000 κατοίκους.  Μέσα από τα στοιχεία της μικρής αυτής έρευνας και της σύνθεσης στοιχείων αποτυπώνεται η πληθυσμιακή και οικονομική δυναμική του νησιού διαχρονικά. Αποτυπώνεται η ιστορία του και η πολιτικο/διοικητική του εξέλιξη. Και μέσα από την σύγκριση - που δίνεται η δυνατότητα να κάνουμε από τα στοιχεία του πληθυσμού από τον 19ο και τον 20ο αιώνα και των άλλων νησιών - να δούμε την διαδρομή μας σε σχέση με τα άλλα διπλανά νησιά και το σύνολο των Κυκλάδων. - Δ. ΜΠΑΣΑΝΤΗΣ ΠΡΩΤΗ ΑΝΑΦΟΡΑ: Πληθυσμός & Διοίκηση, Pagenews.gr Σύμφωνα με την απογραφή του 2011, ο μόνιμος πληθυσμός του νησιού ήταν 9.221 κάτοικοι, μειωμένοι σε σχέση με την απογραφή του 2001, που ήταν 10.009 κάτοικοι. Η πλειοψηφία ασχολείται με τον τριτογενή τομέα παραγωγής. Ιστορικά, ο πληθυσμός της Άνδρου κυμαίνονταν ανάμεσα στις 10 με 20 χιλιάδες κατοίκους. Η πρώτη αναφορά πληθυσμού έγινε από τον Γκ. Ριτσάρντο το 1470, ο οποίος κατέγραψε 2.000 κάτοικους. Το 1528 αναφέρθηκε ως σχεδόν έρημη, ενώ το 1618 ο πληθυσμός έφτασε τους 18.000 κατοίκους σε περίπου 60 χωριά. 50 χρόνια αργότερα καταγράφεται ως αραιά κατοικημένη και μέχρι τις αρχές του 18ου αιώνα ο πληθυσμός κυμαίνονταν γύρω στους 5.000 κατοίκους. Η Χώρα, που είχε καταστραφεί από το 1674, είχε 100 σπίτια, πολλά εξ’ αυτών ερημωμένα. Αύξηση στον πληθυσμό παρατηρήθηκε μετά το 1770, φτάνοντας ξανά τους 10.000 κατοίκους. Λίγο πριν από την έναρξη της Ελληνικής επανάστασης ο πληθυσμός ήταν 16.000 κάτοικοι. Η εξέλιξη του πληθυσμού των Κυκλάδων τα τελευταία 30 χρόνια όπως αποτυπώνεται από την Eurostat. Αν προσέξουμε ο συνολικός πληθυσμός (126.786) σε σχέση με το 1820 (125.500) δεν έχει μεγάλη απόκλιση. Ο πληθυσμός προσδιορίζει με τον τρόπο του το περιορισμένο, αλλά και το απομονωμένο του εδαφικού χώρου των νησιών. Σύμφωνα με την πρώτη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας το 1883, η Άνδρος υπάχθηκε στο νομό Κυκλάδων, ενώ δημιουργήθηκε η Επαρχία Άνδρου, καταλαμβάνοντας τη συνολική έκταση του νησιού. Στις 13 Οκτωβρίου 1834, με βασιλικό διάταγμα, δημιουργήθηκαν οι δήμοι Άνδρου, Κορθίου, Γαυρίου και Άρνης. Το 1836, εισάγεται το σύστημα των περιφερειακών διοικήσεων και υποδιοικήσεων, καταργώντας την επαρχία της Άνδρου και κάνοντας το νησί υποδιοίκηση στην περιφερειακή διοίκηση Τήνου, ενώ δύο χρόνια αργότερα, με το νόμο «περί μεταρρυθμίσεων των διοικήσεων», η υποδιοίκηση της Άνδρου παύει να υφίσταται και περνάει στη διοίκηση της Τήνου. Το 1840 ο δήμος Άρνης συγχωνεύεται. Με τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας του 1845 καταργούνται οι περιφερειακές διοικήσεις και επαναφέρονται οι επαρχίες. Η επαρχία της Άνδρου επανήλθε στην αρχική της σύσταση του 1833. Ως έδρα της επαρχίας ορίστηκε με βασιλικό διάταγμα στις 5 Δεκεμβρίου 1845 η Χώρα. Πληθυσμός Άνδρου και των κυριότερων νησιών των Κυκλάδων 1951-2011 Ο παραπάνω πίνακας αν συγκριθεί με τον πίνακα του πληθυσμού του 1820 δείχνει τις οικονομικές ανακατατάξεις που έχουν σχέση με την πληθυσμιακή αποδυνάμωση κάποιων νησιών όπως η Τήνος και η Άνδρος, η ενίσχυση κάποιων άλλων όπως η Μύκονος και η Πάρος και η σταθερότητα ορισμένων όπως η Νάξος.  Το 1868, με βασιλικό διάταγμα καταργείται εκ νέου η επαρχία και η διοίκηση του νησιού περνάει στη Νομαρχία Κυκλάδων. Λίγους μήνες αργότερα, στις 20 Φεβρουαρίου 1869, η επαρχία της Άνδρου επανασυγκροτήθηκε. Το 1997 ψηφίστηκε το Σχέδιο «Καποδίστριας» με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν στην επαρχία τρεις δήμοι: ο δήμος Άνδρου, ο δήμος Υδρούσας και ο δήμος Κορθίου. Τέλος, με την εφαρμογή του Προγράμματος Καλλικράτης, την 1η Ιανουαρίου 2011, οι τρεις δήμοι ενώθηκαν στον ενιαίο Δήμο Άνδρου, ενώ η επαρχία Άνδρου έπαψε να υφίσταται. Ταυτόχρονα, συστάθηκε η Περιφερειακή Ενότητα Άνδρου. Μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα, η οικονομία της Άνδρου στηριζόταν κυρίως στη γεωργία και στην κτηνοτροφία. Έπειτα, οι Ανδριώτες στράφηκαν προς τη ναυτιλία και το εμπόριο, μετατρέποντας το νησί σε ναυτιλιακό και οικονομικό κέντρο. ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΝΑΦΟΡΑ: «Η Άνδρος μέσα στο Xρόνο», Διαμαντής Μπασαντής, Gutenberg 2015.   Η Χώρα το 1840... «Ο πληθυσμός της Άνδρου κατά τον 17ο αιώνα αναφέρεται πως αποτελείται από 8.000 Έλληνες και 150 καθολικούς (παπάδες και μοναχοί)… Τον 18ο αιώνα οι μαρτυρίες για την αγροτική κοινωνία της Άνδρου παρουσιάζουν ένα νησί εύφορο με εξαιρετικές εξοχές και μια «από τις ωραιότερες κοιλάδες του κόσμου, κατάφυτη από πορτοκαλιές, λεμονιές ροδιές, συκιές» με «πλήθος πηγές και ρέματα» στην περιοχή της Χώρας. Το νησί ήταν αυτάρκες σε κρασί και λάδι και γεμάτο από κουμαριές και συκομουριές. Η παραγωγή μεταξιού έφτανε 10.000 λίτρες και απέφερε πολλά χρήματα στο νησί, ενώ ήταν καλό μόνο για την ταπητουργία... Ο πληθυσμός του νησιού σε όλο τον 19ο αιώνα κυμαίνεται από 18.000 μέχρι 22.000 κατοίκους… Και κατά το πρώτο ήμισυ του 20ου αιώνα ο πληθυσμός του νησιού εξακολουθεί να παραμένει σταθερός, κυμαινόμενος ανάλογα με την περίοδο από 17.000 μέχρι 18.000 κατοίκους.» ΠΗΓΕΣ: Μαρτυρίες Thevenot και Sebastiani., 1655& 1666, Άννα Πετροπούλου, «Η Άνδρος όπως περιγράφεται από τους ξένους ταξιδιώτες στην Ελλάδα», Μαρτυρία Charles Thompson, 1730, Άννα Πετροπούλου, «Η Άνδρος όπως περιγράφεται από τους ξένους ταξιδιώτες στην Ελλάδα», Μαρτυρία Frieseman, 1787, Άννα Πετροπούλου, «Η Άνδρος όπως περιγράφεται από τους ξένους ταξιδιώτες στην Ελλάδα», Δημήτριος Ι. Πολέμης, Ιστορία της Άνδρου, σελ. 146 & 150